Από τη Μυρτώ Παπαϊωάννου

Σαράντα χρόνια μετά το παρθενικό και μοναδικό ανέβασμά του από τον Κάρολο Κουν στο Θέατρο Τέχνης, το έργο του Μάριου Ποντίκα «Ο Γάμος» ανεβαίνει στο Θέατρο Σταθμός. Τη σκηνοθεσία αναλαμβάνει ο Κώστας Παπακωνσταντίνου και συνυπογράφει η Αγγελική Μαρίνου. Πρόκειται για ένα από τα πιο γνωστά θεατρικά κείμενα του Μάριου Ποντίκα και πράγματι η χρονική συγκυρία που επιλέχθηκε να ανέβει και πάλι το έργο είναι απολύτως ταιριαστή, καθώς πρόκειται για ένα έργο που πραγματεύεται το ζήτημα της γυναικείας καταπίεσης και κακοποίησης και την «κουλτούρα του βιασμού» με μια πληθώρα κοινωνικών συμφραζομένων, όπως αυτά διαμορφώνονται και μετασχηματίζονται μέσα στην ελληνική κοινωνία, στην περίπτωσή μας σαράντα χρόνια μετά την συγγραφή του έργου.

Ο Μάριος Ποντίκας είναι σημαντικός Έλληνας θεατρικός συγγραφέας, σεναριογράφος και πεζογράφος. Έχει εργαστεί για δεκαετίες ως κειμενογράφος και δημιουργικός συντελεστής στον χώρο της διαφήμισης. Έχει εκδώσει τρεις συλλογές με πεζογραφήματα (Δραπέτης Γηροκομείου, Κλειδαρότρυπα και άλλες ιστορίες, Κουταμάρες, Κουταμάρες Β΄) και πολλά θεατρικά έργα τα οποία έχουν εκδοθεί σε τρεις τόμους. Έργα του έχουν παρουσιαστεί σε πολλές σκηνές , όπως το Εθνικό Θέατρο, το Θέατρο Τέχνης, Θεσσαλικό, KΘBE, ΘΟΚ, Στοά και Άττις. .

Ο συγγραφέας στη δίτομη συλλογή του με τα άπαντα θεατρικά του έργα, εκφράζει την επιθυμία του να ξαναδεί στη σκηνή κάποια από τα έργα του, όχι όμως σαν κόπιες της πρώτης τους ανάγνωσης και παρουσίασης, αλλά μετασχηματισμένα και φερμένα στο σήμερα, μέσα από μια νέα ματιά και πρίσμα. Είναι προφανές ότι δεν αποκηρύσσει τα έργα του, αντιθέτως επιθυμεί να τα αντικρύσει αναπλαισιωμένα. Ένα από τα έργα που φέρνει ως παράδειγμα για μια τέτοια νέα προσπάθεια, είναι «ο Γάμος» κι όπως φαίνεται η επιθυμία του αυτή παίρνει σάρκα και οστά τη νέα χρονιά στο Θέατρο Σταθμός.

ΥΠΟΘΕΣΗ

Μια δεκαεξάχρονη όμορφη κοπέλα πέφτει θύμα βιασμού. Η οικογένειά της μπροστά στον φόβο της σπίλωσης κι αμαύρωσης του ονόματός τους , της προκαλεί μεγαλύτερο κακό, καθώς ρίχνει την ευθύνη και το βάρος του βιασμού στο θύμα. Γονείς και αδερφή κακοποιούν το κορίτσι σωματικά και λεκτικά, την προσβάλουν μέχρι που την εξαναγκάζουν στην αυτοπυρπόλησή της, για να σωθεί η υπόληψή τους. Ολόκληρη η τοπική κοινωνία, τα ΜΜΕ, η δικαιοσύνη, σπρώχνουν προς την ίδια κατεύθυνση με την οικογένεια. Η κοπέλα αν και δεν πεθαίνει από αυτή την απόπειρα αυτοκτονίας, θα καταδικαστεί δεκάδες φορές «σε θάνατο», καθώς ο βιαστής συμφωνεί με την οικογένειά της να την παντρευτεί, για να μην κριθεί ένοχος, με την ανοχή του δικαστηρίου . Πρόκειται για έναν αλλεπάλληλο βιασμό μιας γυναίκας, καθώς βιάζεται επαναλαμβανόμενα από όλους τους πατριαρχικούς θεσμούς, που την οδηγούν στην απόλυτη απαξίωσή της ως άνθρωπο.

ΤΟ ΕΡΓΟ

Η παράσταση ξεκινούσε με την οικογένεια του θύματος να ορμά και να κακοποιεί λεκτικά και σωματικά το κορίτσι, τοποθετώντας την γυμνή σε μια καρέκλα γυναικολογικού ιατρείου, με ανοιχτά τα πόδια της, σαν να πρόκειται για ένα αντικείμενο ελαττωματικό πια, ένα «πράμα», κι έτσι ακριβώς την αντιμετώπιζαν. Ομολογουμένως πρόκειται για το πιο δυνατό σκηνοθετικό εγχείρημα του έργου, άκρως καθηλωτικό, περνώντας από το πρώτο λεπτό το μήνυμα της παράστασης για την απαξίωση της γυναικείας υπόστασης, ακόμα κι από τις ίδιες τις γυναίκες της οικογένειας.

Το σκηνικό και τα κοστούμια της Βίκυς Πάντζιου ήταν λιτά και ταιριαστά. Η σκηνή αποτελούταν μόνο από την άδεια καρέκλα κι αριστερά και δεξιά κουρτίνες φτιαγμένες από γάζες. Η ευρηματική χρήση των γαζών που στη συνέχεια κάλυπταν το καμένο σώμα της Αφέντρας σε νυφικό, ήταν άκρως συμβολική και χρήσιμη στην μετάβαση της σκηνής του γάμου. Τα υπόλοιπα κοστούμια της ήταν χαρακτηριστικά ρούχα της εποχής με εξαίρεση αυτά της αδερφής της Αφέντρας, που ήθελε να δείχνει πιο σύγχρονη και μοντέρνα.

Η θεατρική πράξη εναλλάσσεται ανάμεσα στο σπίτι και σε όσα εκτυλίσσονται εκεί, και στην αίθουσα δικαστηρίου όπου εκδικάζεται η υπόθεση του βιασμού. Κατά τη διάρκεια της παράστασης υπήρξαν κάποιες επαναλαμβανόμενες κινήσεις και διάλογοι με στόχο να καταδείξουν τη σημασία και την αγριότητα των γεγονότων, οι οποίες θα μπορούσαν να παραλειφθούν, όπως η ανάγνωση των αποκομμάτων εφημερίδων, όπως επίσης οι φωνές σε συνδυασμό με τη δυνατή μουσική από τον Βασίλη Κουτσιλιέρη συχνά κούραζαν κι αποπροσανατόλιζαν, φέρνοντας το αντίθετο από το προσδοκώμενο αποτέλεσμα, που ήταν να ταρακουνηθούν οι θεατές.

Η ερμηνεία της Μαργαρίτας Τρίκκα ήταν κάτι παραπάνω από εξαιρετική. Καθόλη την διάρκεια της παράστασης δεν είπε ούτε μια λέξη, κι όμως συγκλόνισε τους θεατές με την παρουσία κι ερμηνεία του ρόλου του θύματος, της Αφέντρας. Ένα μικρόσωμο κορίτσι, βορά της οικογένειας, του βιαστή της κι ολόκληρης της κοινωνίας, μας καθήλωσε σε κάθε σκηνή. Ο τρόμος, η απορία, η απελπισία, η παραίτηση, το μίσος, όλα τα δυνατά συναισθήματα που θα μπορούσαν να κατακλύζουν ένα ανυπεράσπιστο ανήλικο πλάσμα αποδόθηκαν με τον καλύτερο τρόπο. Η ερμηνεύτρια ανέλαβε πραγματικά ένα πολύ δύσκολο εγχείρημα και τα κατάφερε, με μια δυνατή στάση επί σκηνής, που αναλαμβάνει κινησιολογικά η Κατερίνη Γεβετζή,   Οι σκηνή όπου έτρεμε και ψυχορραγούσε πάνω στην καρέκλα του γυναικολόγου κι η σκηνή που εξαναγκάζεται σε αυτοπυρπόληση ήταν οι δυσκολότερες κι οι πλέον έντονες αλλά και οι καλύτερες της παράστασης.

Στον ρόλο του πατέρα- τέρατος, ο Ελισαίος Βλάχος, ένας πατέρας και σύζυγος σκληρός και βίαιος, βαθιά φαλλοκράτης και εγωιστής, επιβάλλεται στην οικογένειά του με την βία στις περισσότερες περιπτώσεις. Είναι εκείνος που τρομοκρατεί την γυναίκα και τις κόρες του, δημιουργώντας έναν ανυπόφορο βίο για όλους, στο όνομα πάντοτε της τιμής και του καθαρού στην κοινωνία προσώπου του.

Η Βάσω Καμαράτου υποδύεται την μητέρα, λυπάται και προσπαθεί σε συγκεκριμένες στιγμές να υπερασπιστεί την κόρη της από τη δίνη της αγριότητας του συζύγου της. Πρόκειται όμως για μια επίφαση μητρικής αγάπης που καθόλου δεν βοηθά την Αφέντρα, καθώς είναι κι εκείνη ηθική αυτουργός σε όλα τα δεινά της, ακόμα και στη συμφωνία να παντρευτεί τον βιαστή της. Σε αντιδιαστολή με το ρόλο της Αφέντρας, οι ρόλοι των δύο γονέων δεν αποδόθηκαν στον αντίστοιχο βαθμό, ίσως λόγω της αμήχανης κίνησής των δύο ηθοποιών, γεγονός που πιστεύω θα λυθεί με την τριβή των παραστάσεων.

Την αδερφή του θύματος υποδύεται η Μυρτώ Πανάγου . Με πολύ πάθος και δυναμισμό ερμηνεύει εύστοχα την αδερφή που «καταστρέφεται η τιμή της» και χωρίς ίχνος γυναικείας και αδερφικής αλληλεγγύης, ακολουθεί τον δρόμο που έδειξε ο πατέρας τους. Είναι σκληρή και άτεγκτη, σκέφτεται την δική της αποκατάσταση με κάθε κόστος της ζωής της αδερφής της.

Πολύ καλός στον πολλαπλό ρόλο του βιαστή, γείτονα και αφεντικό-μάρτυρα υπεράσπισης του θύτη, ήταν ο Δημοσθένης Ξυλαρδιστός . Κατάφερε να αποδώσει εξ αρχής τον ρόλο του γείτονα, ως έναν «ηθικό» πολίτη, που έχει χρέος να μιλήσει για όσα ξέρει, εντάσσοντας μέσα στον λόγο του με μεγάλη φυσικότητα, όλες τις προκαταλήψεις και τις έμφυλες διακρίσεις που είχε καλά ριζωμένες στη νοοτροπία του, μιλώντας πάντα «με καλή προθεση». Ακριβώς το ίδιο ύφος διατήρησε και στο ρόλο του αφεντικού, υπερασπιζόμενος τον ηθικό και φιλήσυχο κατά τα άλλα υπάλληλό του, που «δεν είχε δώσει μέχρι στιγμής κανένα δικαίωμα». Στο ρόλο του βιαστή έδειξε την υποκρισία όλης της κοινωνίας, καθώς πρόβαλε ένα πρόσωπο άτυχο (σχεδόν θύμα), παρασυρμένο από το πάθος του με μεγάλη μεταμέλεια για την πράξη του. Μάλιστα στο τέλος της παράστασης, ερμήνευσε πολύ πετυχημένα την ικανοποίησή του, όταν έκλεισε τη συμφωνία να παντρευτεί το θύμα του, δωροδοκώντας επιτυχώς την οικογένεια της κοπέλας, με σκοπό την ολοκληρωτική αθώωσή του.

Στο διπλό ρόλο του ιατροδικαστή και του εισαγγελέα, ο Δημήτρης Κουτρουβιδέας . Με το αυστηρό κι επίσημο ύφος αλλά και με την δυναμική ένταση κι άρθρωση του λόγου του, ερμήνευσε άρτια και τους δύο ρόλους, επισημαίνοντας την «αυθεντία» του επιστημονικού λόγου ως την μόνη αποδεκτή αλήθεια (το σώμα του θύματος διεκορέυθη σε μεγάλον βαθμό..) όπως επίσης και τον σημειολογικά φορτισμένο δικανικό Λόγο, που επηρεάζει τις συνειδήσεις, την κοινή γνώμη και νομιμοποιεί στην περίπτωση αυτή του βιασμού αναίσχυντες πράξεις με πρόσχημα την ανδρική και γυναικεία φύση και τον προκαθορισμένο ρόλο των φύλων μέσα στην κοινωνία.

Η έμφυλη διάκριση και η βία, σωματική και κοινωνική αναδεικνύονται μέσα από μια θλιβερή ιστορία βιασμού, καθόλου μακριά από τα δεδομένα της εποχής εκείνης, αλλά ούτε και τα σημερινά. Όπως και τότε, έτσι και σήμερα η κοινή γνώμη καθοδηγούμενη από μια βαθιά πατριαρχική κοινωνία, αναπαράγει με τρόπο άγριο την κουλτούρα του βιασμού, κατηγορώντας τις γυναίκες ως υπεύθυνες για όλα, καθώς «η φύση των ανδρών είναι τέτοια» , που συχνά τους νομιμοποιεί τις χειρότερες πράξεις.

Οι συντελεστές της αφιέρωσαν την παράστασή τους στην Ελένη Τοπαλούδη, μια νεαρή κοπέλα που έπεσε επαναλαμβανόμενα θύμα βιασμού και δολοφονήθηκε από δύο νεαρούς άνδρες. Οι δράστες που κατηγορούνται για την γυναικοκτονία, έχουν υπάρξει αδιανόητα προκλητικοί εντός του δικαστηρίου, χωρίς να λείπουν κι εκείνες οι απόψεις περί ευθύνης της κοπέλας. (γιατί δεν τους κατήγγειλε, μήπως το προκάλεσε, έπρεπε να προσέχει περισσότερο κ.α) από διάφορους φορείς.

Η πρεμιέρα της παράστασης μάλιστα συνέπεσε και με την τοποθέτηση αφισών για την καμπάνια κατά των αμβλώσεων, στο Μετρό της Αθήνας, γεγονός που προκάλεσε σάλο και έντονες αντιδράσεις από τις φεμινιστικές οργανώσεις και άλλους πολιτικούς φορείς.

Λίγες μέρες αργότερα, ανακοινώθηκε στην Τουρκία το νομοσχέδιο που αναμένεται να εισαχθεί στη Βουλή και επιτρέπει στους άνδρες που κατηγορούνται για βιασμό ανήλικων κοριτσιών να γλυτώσουν την ποινή αν παντρευτούν το θύμα τους, προκαλώντας οργισμένες αντιδράσεις στο εσωτερικό της χώρας αλλά και σε διεθνή μέσα.

«Ο Γάμος» του Μάριου Ποντίκα είναι πιο επίκαιρος από ποτέ κι η ανάδειξή του από τους συντελεστές ήταν μια συμβολική κι εύστοχη επιλογή, για να ακουστεί και πάλι αλλά και να μαθευτεί στο νεώτερο θεατρόφιλο κοινό.

Είναι πολύ σημαντικό να αναδεικνύουμε κείμενα Ελλήνων θεατρικών συγγραφέων που σκιαγραφούν την κοινωνία μας και τα κακώς κείμενά της. Στην συγκεκριμένη περίπτωση, το έργο αυτό συγκλονίζει μέσα στον ρεαλισμό του, θυμίζοντάς μας ότι ενώ η κοινωνία μας μετασχηματίζεται, διατηρεί το σκοτεινό πρόσωπο της πατριαρχίας και της έμφυλης βίας.