Από τη Μαρία Κακαλή 

Ο Νίκος Εγγονόπουλος, σπουδαίος ζωγράφος και ποιητής του 20ού αιώνα, γεννήθηκε στην Αθήνα στις 21 Οκτωβρίου 1907. Αρεσκόταν να ξεκινά τα βιογραφικά του σημειώματα, τονίζοντας την ιδιότητα του ζωγράφου. Αν και υπέρμαχος του Υπερρεαλισμού, ποτέ δεν προσχώρησε σε αυτόν, όπως και ο ίδιος έλεγε. Αντίθετα, οι ιδέες του πνευματικού αυτού κινήματος, υπήρχαν μέσα του ανέκαθεν, όπως και το πάθος του για τη ζωγραφική.

Ο πατέρας του, Παναγιώτης, καταγόταν από την Κωνσταντινούπολη, όπου μαζί με τη σύζυγό του, Εριέττη Ιωαννίδη, και τους δύο του γιους, εγκαταστάθηκε το καλοκαίρι του 1914 σε συνέχεια των γεγονότων του πολέμου. Ο Εγγονόπουλος, από το 1923 έως το 1927, έζησε ως εσωτερικός σε Λύκειο της γαλλικής πρωτεύουσας. Μετά το τέλος των σπουδών του, επέστρεψε στην Ελλάδα για να υπηρετήσει τη θητεία του ως στρατιώτης ακροβολιστής στο 1 ο Σύνταγμα Πεζικού. Το 1928 ξεκίνησε να παρακολουθεί μαθήματα στο νυχτερινό Γυμνάσιο, με σκοπό να λάβει και ελληνικό απολυτήριο. Λίγα χρόνια αργότερα, και συγκεκριμένα το 1932, ενεγράφη στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών και στο εργαστήριο Βυζαντινής Τέχνης του Φώτη Κόντογλου, όπου φοιτούσε και ο Γιάννης Τσαρούχης. Δάσκαλος του Εγγονόπουλου υπήρξε ο Κωνσταντίνος Παρθένης.

Από το 1928 έως το 1930, εργάστηκε ως μεταφραστής σε Τράπεζα και γραφέας σε Πανεπιστήμιο, ενώ τα επόμενα τρία χρόνια διατέλεσε ημερομίσθιος σχεδιαστής στη Διεύθυνση Σχεδίων Πόλεων του Υπουργείου Δημοσίων Έργων. Ο διορισμός του στην Τοπογραφική Υπηρεσία του Υπουργείου Δημοσίων Έργων ήρθε το 1934, ενώ τον Μαϊο του 1940, πέτυχε τη μονιμοποίησή του ως Σχεδιαστής Α΄ Τάξεως.

Η πρώτη έκθεση ζωγραφικής με έργα του Νίκου Εγγονόπουλου έλαβε χώρα τον Ιανουάριο του 1938. Χρησιμοποιώντας τέμπερες πάνω σε χαρτί, αποτύπωσε την εικόνα των παλαιών σπιτιών της Δυτικής Μακεδονίας. Την ίδια περίοδο, συνεργάστηκε με τον Δημήτρη Πικιώνη για τις μακέτες των αρχοντικών, ένα έργο που πραγματοποιήθηκε υπό την αιγίδα του Υφυπουργείου Τουρισμού. Ένα χρόνο αργότερα, παρουσίασε στο κοινό την πρώτη του ατομική έκθεση, ενώ το 1942 έλαβε μέρος στην «Επαγγελματική» έκθεση ζωγραφικής του Ζαππείου. Η ζωγραφική αποτελούσε για εκείνον αδιάσπαστο μέρος της καθημερινότητάς του. Ο ίδιος, μάλιστα, είχε αναλάβει την επιμέλεια των σκηνικών και των κοστουμιών σε πολλές θεατρικές παραστάσεις.

Τα ποιητικά έργα του Νίκου Εγγονόπουλου συνετέθηκαν παράλληλα με τα καλλιτεχνικά. Τον Ιούνιο του 1938 κυκλοφόρησε η πρώτη του ποιητική συλλογή με τίτλο «Μην ομιλείτε εις τον οδηγόν», για την οποία ο Εγγονόπουλος λοιδορήθηκε από πολλούς κριτικούς της εποχής. Ο Ανδρέας Εμπειρίκος, έτερος υπέρμαχος του Υπερρεαλισμού, υπήρξε ο μοναδικός του υποστηρικτής. Ο ίδιος τον ενθάρρυνε, μάλιστα, λέγοντάς του: «Νικόλαε Εγγονόπουλε, σε αυτόν τον κόσμο δύο είναι τα μεγαλύτερα και πιο πολύτιμα στοιχεία, ο Έρωτας και το Σπαθί. Όλα τα άλλα έρχονται κατόπιν και τελευταίο από όλα η κριτική. Είσαι πραγματικά μεγάλος ποιητής, άσε λοιπόν οι άλλοι να λένε ότι θέλουν».

Ο Εμπειρίκος έμελλε για ακόμη μία φορά να σταθεί στο πλάι του Εγγονόπουλου, με αφορμή τη δίωξη του τελευταίου από τους Γερμανούς. Ειδικότερα, το 1944, ο ποιητής έγραψε ένα από τα σημαντικότερα έργα του, τον «Μπολιβάρ».

«Για τους µεγάλους, για τους ελεύθερους, για τους γεν-ναίους, τους δυνατούς,

Αρµόζουν τα λόγια τα µεγάλα, τα ελεύθερα, τα γεν- ναία, τα δυνατά,

Γι’ αυτούς η απόλυτη υποταγή κάθε στοιχείου, η σιγή,
γι’ αυτούς τα δάκρυα, γι’ αυτούς οι φάροι,
κι οι κλάδοι ελιάς, και τα φανάρια»

Έμπνευση για το ποίημα αυτό αποτέλεσε η προσωπικότητα του Σιμόν Μπολιβάρ, ο οποίος απελευθέρωσε τη Νότια Αμερική από τους Ισπανούς. Έτσι, το υπόγειο της οικίας του Εμπειρίκου φιλοξένησε τον Εγγονόπουλο μέχρι το τέλος του πολέμου.

Ο Εγγονόπουλος εξέδωσε πολλές ποιητικές συλλογές, ανάμεσα στις οποίες και τα «Τα Κλειδοκύμβαλα της Σιωπής» και «Στην κοιλάδα με τους ροδώνες». Παράλληλα, έγραψε και κάποια πεζά κείμενα. Ο ίδιος βραβεύτηκε πολλές φορές για το έργο του σε αμφότερες τις Τέχνες, τη Ζωγραφική και την Ποίηση, ενώ συμμετείχε σε σημαντικές Εκθέσεις ανά τον κόσμο. Το 1954 εκπροσώπησε την Ελλάδα στην 27 η Μπιενάλε της Βενετίας, ενώ το 1979 του απονεμήθηκε το Κρατικό Βραβείο Ποίησης και το παράσημο του Ταξιάρχη του Φοίνικος.

Ο Εγγονόπουλος αγαπούσε πολύ τα βιβλία και, όπως και με τη ζωγραφική, δεν σταμάτησε ποτέ να διαβάζει. Μάλιστα, συνήθιζε να αφήνει σε παγκάκια όποια βιβλία δεν του κέντριζαν το ενδιαφέρον, προκειμένου να τα βρει κάποιος άλλος που επιθυμεί να τα διαβάσει. Ο ίδιος εξέφραζε μέσα από τις Τέχνες του ιδανικά. Όπως, άλλωστε, έλεγε: «Δεν υπάρχουν παρά δύο σκοποί. Η αγάπη και η ελευθερία».

Απεβίωσε στις 31 Οκτωβρίου 1985 από ανακοπή καρδιάς. Ποιήματά του έχουν μεταφραστεί σε πολλές γλώσσες, ενώ πίνακές του εκτίθενται στην Εθνική Πινακοθήκη και σε άλλες Πινακοθήκες της Ελλάδας.

 

 

 

Το Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης του Ιδρύματος Βασίλη και Ελίζας Γουλανδρή ετοιμάζει για το καλοκαίρι 2017 ένα αφιέρωμα στον διακεκριμένο ποιητή και ζωγράφο Νίκο Εγγονόπουλο.

Ο Νίκος Εγγονόπουλος έκανε έμβλημά του το απόφθεγμα του Οράτιου, Ut pictura poesis: «Όπως η ζωγραφική, η ποίηση» ή, πιο ελεύθερα: «Η ζωγραφική και η ποίηση πρέπει να βασίζονται στην ίδια αρχή». Υπήρξε ζωγράφος, υπήρξε ποιητής, υπήρξε επίσης καθηγητής στο Πολυτεχνείο. Τρεις αλληλοσυμπληρούμενες διαδρομές –ο όρος καριέρα θα ήταν αδόκιμος εδώ– για έναν μόνο άνθρωπο, που τις ακολούθησε αδιάκοπα και ακούραστα επί σχεδόν πενήντα χρόνια. Τρεις δραστηριότητες διαχωρισμένες μεν μεταξύ τους, που ωστόσο εμπλουτίζονταν η μία από την άλλη χάρη σ’ έναν ισχυρό κοινό παρονομαστή: την τεράστια, ποικίλη και ακόρεστη, στην πάροδο του χρόνου, γενική παιδεία του Εγγονόπουλου.

 

Μεταθανάτια αυτοπροσωπογραφία, 1940

 

Σινική μελάνη και ακουαρέλα σε χαρτί, 29,5 x 24 εκ., Ιδιωτική συλλογή

 

Σκοπός της έκθεσης που του αφιερώνει το Ίδρυμα Β. & Ε. Γουλανδρή είναι να αναδείξει αυτή την πολλαπλή δημιουργικότητα, αλλά και αυτό το αναμφισβήτητο ταλέντο που επέδειξε σε όλα εκείνα με τα οποία καταπιάστηκε. Βέβαια, σε ένα μουσείο είναι αναπόφευκτο να κυριαρχήσει η πλευρά του ζωγράφου, χωρίς ωστόσο να επισκιάζεται η πλευρά του ποιητή, όπως και του καθηγητή. Υπάρχουν τόσα πολλά που μπορεί να πει κανείς για τον ρόλο του ζωγράφου και μόνο... Εκείνου του ζωγράφου που φοβάται τη μαύρη τρύπα όπως φοβάται ο συγγραφέας τη λευκή σελίδα, καθώς το περιγράφει πολύ καλά ο ίδιος: «Ο ζωγράφος μεταχειρίζεται χρώματα και πινέλλα, λάδι, νεύτι και άλλα. Ξέρει όμως ότι πίσω από το τελλάρο του υπάρχει μία φοβερή, βαθειά μαύρη τρύπα. Παραμερίζει, με την τόλμη του ονείρου, το τελλάρο και σκύβοντας μες στο σκοτεινό βάραθρο βλέπει μακρυά, πολύ μακρυά, κοντά στο βάθος, κάτι να φωσφορίζη αμυδρά. Στο συναμεταξύ πετούν –αθόρυβα– μαύρα πουλιά, φτερωτά ψάρια και φαντάσματα. Ξανάρχεται στο φως. Αναμεσίς σ’ αυτόν και στο τελλάρο του βρίσκεται τώρα ένα θεριό. Αλλά και πάλι δε φοβάται». Ποιος θα μπορούσε να εκφράσει καλύτερα τις αγωνίες του ποιητή, αν όχι ο ίδιος ο ζωγράφος;

 

Σύνθεσις, 1960

Λάδι σε καμβά, 92 x 73 εκ., Συλλογή Μανίτας Χατζηφωτίου

 

 

Η έκθεση δομείται σε επτά ενότητες, που συναρθρώνονται μεταξύ τους:

1)      Η πρώτη ενότητα αποτελείται από πίνακες θρησκευτικού ή μη χαρακτήρα, επηρεασμένους από τη βυζαντινή ζωγραφική, ιδιαίτερα από την τεχνική της αυγοτέμπερας πάνω σε ξύλο.

2)      Η δεύτερη ενότητα αφορά τους ιστορικούς ήρωες και τα καλλιτεχνικά πρότυπα που επηρέασαν τον Εγγονόπουλο, στους οποίους θέλησε να αφιερώσει μία ή περισσότερες συνθέσεις.

3)      Στην τρίτη ενότητα κυριαρχεί η γυναικεία μορφή, σε αυτή την απόλυτα αναγνωρίσιμη ως φτιαγμένη από το χέρι του Εγγονόπουλου γυναίκα, αλλά και την τόσο άπιαστη, τόσο αινιγματική, που διατρέχει το σύνολο του έργου του δημιουργού της χωρίς να αποκαλύπτει τα μυστικά της.

4)      Η ελληνική μυθολογία αποτελεί το θέμα της τέταρτης ενότητας που, όπως και οι ήρωες και τα πρότυπα, μας δίνει την ευκαιρία να αντιληφθούμε την έκταση των γνώσεων του ζωγράφου και να εκτιμήσουμε καλύτερα την πολιτισμική κληρονομιά μας.

5)      Πέμπτη ενότητα, το ζευγάρι, αυτή η οντότητα με τα δύο κεφάλια, που τόσο αγαπούσε ο Εγγονόπουλος και αποτελεί τη βάση για πολλές και σημαντικές συνθέσεις.

6)      Η έκτη ενότητα εστιάζει στο ενδιαφέρον του καλλιτέχνη για την αρχιτεκτονική και την ικανότητά του να αποδίδει τη γοητεία πολλών κατοικιών με το βλέμμα ενός ζωγράφου γνώστη των λεπτομερειών της προοπτικής.

7)      Η τελευταία ενότητα παρουσιάζει τη δραστηριότητά του ως δημιουργού κοστουμιών για το θέατρο.

 

1928-1935

Τέμπερα σε χαρτί, 10 x 12 εκ., Συλλογή Νίκου Θεοδωρίδη και Κατερίνας Κούτσια

 

 

 

 

Η κάθε πτυχή πλαισιώνεται με εμπεριστατωμένα κείμενα, τα οποία συνέγραψαν με γνώση άνθρωποι που γνωρίζουν εμβριθώς το έργο του Εγγονόπουλου και εμπεριέχονται στον δίγλωσσο συνοδευτικό κατάλογο των 290 σελίδων, όπου αναπαράγεται και το σύνολο των 110 έργων του, ο οποίος θα εκδοθεί από τη Μικρή Άρκτο.

 

Διάρκεια έκθεσης: 25 Ιουνίου - 1η Οκτωβρίου 2017

Ώρες Λειτουργίας: Καθημερινά 11.00-15.00 και 18.00-21.00, Δευτέρα 11.00-15.00,

Δευτέρα απόγευμα και Τρίτη κλειστά.

Ίδρυμα Βασίλη και Ελίζας Γουλανδρή, Τηλ.: 210 7252895 - 6

Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης, Άνδρος, Τηλ.: 22820 22444, Fax: 22820 22490

 

 

 

 

Το Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης του Ιδρύματος Βασίλη και Ελίζας Γουλανδρή, ετοιμάζει για το καλοκαίρι 2017 ένα αφιέρωμα στον επιφανή ποιητή και ζωγράφο Νίκο Εγγονόπουλο.

Ο λόγος του ποιητή και η πράξη του ζωγράφου, στην ενιαία, αδιάσπαστη ενότητα, αποτελούν όπως μας είναι ευρύτερα γνωστό, τον γνώμονα της καλλιτεχνικής δημιουργίας του διακεκριμένου ζωγράφου και ποιητή.

110 ζωγραφικά έργα και επιλεγμένα ποιήματα, θα αναδείξουν την ποιητική ευαισθησία και την έμφυτη εικαστική οπτική που σε συμπρακτική αλληλουχία δημιούργησαν το εντυπωσιακό σε μέγεθος και πρωτοτυπία ζωγραφικό και λογοτεχνικό αποτέλεσμα που τον ανέδειξε σε κυρίαρχο πρωτοπόρο του ελληνικού υπερρεαλιστικού κινήματος.

 

Ο Εγγονόπουλος ταύτισε την ζωή του με την τέχνη και την θεώρησε ελιξίριο που καταξιώνει και διαιωνίζει την ζωή. Της προσφέρει νόημα και ουσία που κατευνάζει την υπαρξιακή αγωνία του τέλους. «Το ασυνεχές συμβάν του ζειν».

Το ανοίκειο και η παραδοξολογία και η χωρίς λογικό ειρμό φαντασιοπληξία, καταγράφονται για να παράξουν με τα χρώματα του λόγου και τον λόγο των χρωμάτων την αμίμητη καλλιτεχνική του ελεγεία. Το άλογο και το αταίριαστο συνέχεται ωστόσο από την φλόγα του πάθους της δημιουργίας προκειμένου να δοθεί σχήμα και μορφική οντότητα σε βιώματα, φόβους και αγωνίες, παρορμήσεις και κυκλοθυμικές εξάρσεις και σε ό,τι ανάγεται στην τραγικότητα που ορίζει την μοίρα του καλλιτέχνη.

 

Με ευφάνταστη ευρηματικότητα, με επινοητική δεξιότητα και λογιότητα, με πνευματική επάρκεια και ψυχικό σθένος υπερέβη συμβατικούς περιορισμούς και δεσμεύσεις και με την  ελευθερία με την οποία τον ενεθάρρυνε η υπερρεαλιστική διαλεκτική, το ύφος και το ήθος της αφέθηκε με ακαταπόνητο ζήλο και ακατάσχετη δημιουργική ορμή στην αναζήτηση νεοφανών εκφραστικών σχημάτων, μορφών, παραστάσεων και λεκτικών διατυπώσεων.

 

Η κάθε πτυχή πλαισιώνεται με εμπεριστατωμένα κείμενα τα οποία συνέγραψαν με γνώση άνθρωποι που εμβριθώς γνωρίζουν το έργο και εμπεριέχονται στο δίγλωσσο συνοδευτικό κατάλογο των 290 σελίδων, όπου αναπαράγεται και το σύνολο των 110 έργων και που θα εκδοθεί από τη Μικρή Άρκτο.

 

Διάρκεια έκθεσης: 25 Ιουνίου – 1 Οκτωβρίου 2017

Ώρες Λειτουργίας: Καθημερινά 11.00-15.00 και 18.00-21.00, Δευτέρα 11.00-15.00,

Δευτέρα απόγευμα και Τρίτη κλειστά

 

Ίδρυμα Βασίλη και Ελίζας Γουλανδρή, Τηλ.: 210 7252895 – 6

Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης, Άνδρος, Τηλ. 22820 22444, Fax: 22820 22490