Αν η βασίλισσα Αμαλία ήταν φυτό, θα της έδιναν το όνομα «Amalia melancholia». Η ίδια ευχήθηκε να της δώσει η ιστορία τον τίτλο της βασίλισσας των φοινίκων. Η Ζωή Χατζηαντωνίου δημιουργεί μια παράσταση – μνημείο για τη γυναίκα που στιγματίστηκε για την ατεκνία της, αλλά χάρισε στην Αθήνα τον Εθνικό Κήπο. Την Αμαλία, στην παράσταση που κάνει πρεμιέρα στις 11 Φεβρουαρίου στο Δημοτικό Θέατρο Πειραιά, ερμηνεύει η Έμιλυ Κολιανδρή.
Η παράσταση βασίζεται στις 887 επιστολές της βασίλισσας Αμαλίας προς τον πατέρα της Παύλο Φρειδερίκο Αύγουστο του Ολδεμβούργου, σε μαρτυρίες που βρίσκονται διάσπαρτες στην εκτεταμένη βιβλιογραφία και στα απόρρητα έγγραφα των γιατρών που ασχολήθηκαν με την περίπτωση της. Οι επιστολές μοιάζουν περισσότερο με προσωπικό ημερολόγιο, βρίσκονται στα κρατικά αρχεία της πόλης του Ολδεμβούργου και διαβάζονται σαν απολαυστικό μυθιστόρημα ενηλικίωσης.
Μια κόρη απευθύνεται στον πατέρα της, μοιράζεται μαζί του τις αγωνίες, τις χαρές, τις ελπίδες και τις απογοητεύσεις της. Του μιλάει για τις δυσκολίες προσαρμογής, το πολιτικό κλίμα, τη λαχτάρα για τη γέννηση ενός παιδιού, τη λατρεία προς το πρόσωπό του, την αφοσίωση στον Όθωνα, το πάθος με τον μαγικό κόσμο των φυτών και των ζώων και, φυσικά, τη δημιουργία του Κήπου. Βλέπουμε την άγουρη, ενθουσιώδη, ρομαντική Αμαλία των δεκαοκτώ χρόνων να μεταμορφώνεται στην ενήλικη, επίμονη και πολιτικοποιημένη γυναίκα που αγάπησε την Ελλάδα αλλά η Ελλάδα δεν την αγάπησε ποτέ.
Η έρευνα και η δραματουργία της παράστασης επικεντρώνονται στο θέμα της ατεκνίας της Αμαλίας, στις μακροχρόνιες επίπονες προσπάθειές της και στις πολιτικές συνέπειες που είχε η αποτυχία της να προσφέρει διάδοχο στον ελληνικό λαό.
Οι σύγχρονες ιατρικές μελέτες αποδίδουν την ατεκνία της σε μια αφανή απλασία, μια έλλειψη, η οποία αν γινόταν γνωστή εκείνη την εποχή, η πρώτη βασίλισσα της Ελλάδαςθα θεωρούνταν ένα τέρας, ένας κακός οιωνός για τη λαμπρή επανεκκίνηση του ελληνισμού. Άλλη γυναίκα στην περίπτωσή της θα γινόταν έκθεμα ανατομίας, νούμερο σε τσίρκο ή μια αξιοπερίεργη υπόθεση ιατρικών σχολών.
Οι θεραπείες που της επέβαλλαν γιατροί, επιστημονικοί σύμβουλοι, σκιντζήδες και ιατροσοφιστές κράτησαν δεκαέξι χρόνια. Ακόμη και νεκρό, το ταλαιπωρημένο σώμα της Αμαλίας υποβλήθηκε, κατόπιν εντολής, σε νεκροψία, προκειμένου να διαλευκανθεί το ζήτημα της ατεκνίας της. Ωστόσο επίσημο έγγραφο δεν βρέθηκε ποτέ. Η εξέταση της πενηνταεξάχρονης γυναίκας αποκάλυψε ευρήματα, τα οποία κρίθηκε σωστό να αποσιωπηθούν.
Η αποτυχία της να προσφέρει ένα παιδί στον λαό είχε επιπτώσεις στο ζήτημα της παλιγγενεσίας και στην αποκατάσταση της πολιτικής σταθερότητας στο ταραχώδες νεογέννητο κράτος. Η απουσία του συνετέλεσε στην όξυνση της λαϊκής δυσαρέσκειας και στην έξωσή του βασιλικού ζευγαριού από την Ελλάδα.
Ωστόσο, από το όραμα, την επιμονή και κυρίως την αγάπη της Αμαλίας, γεννήθηκε ένα παιδί, γεννήθηκε ένας Κήπος. Κανείς δεν πίστευε ότι ήταν δυνατόν να συμβεί αυτό το θαύμα στην κατάξερη και ρημαγμένη Αθήνα των μέσων του 19ου αιώνα. Αγαπούσε τα αειθαλή φυτά και τους φοίνικες, κυρίως τις Ουσινγκτόνιες, γιατί της θύμιζαν αρχαιοελληνικούς κίονες. Τις έφερε στην Ελλάδα για να ομορφύνει το μοναδικό παιδί που έκανε, τον σημερινό Εθνικό Κήπο.
Σε αυτόν τον Κήπο, παρά τις τόσες προτομές επιφανών ανδρών, δεν υπάρχει ούτε μία προτομή, ούτε μία επίσημη αναφορά, στη γυναίκα που τον ονειρεύτηκε και τον δημιούργησε.
«Η «Amalia melancholia» είναι μία γυναίκα μεταξύ μυθοπλασίας και ιστορίας, μεταξύ νεότητας και γήρατος, μεταξύ στειρότητας και γονιμότητας. Ένα πλάσμα μεταξύ ζωντανού μουσειακού εκθέματος και ζώου υπό παρακολούθηση με σκοπό την αναπαραγωγή. Ένα σώμα ανοικτό σε μεταμορφώσεις, που βρίσκεται σε μια κατάσταση δημιουργικής μελαγχολίας και βρίσκει τελικά τη δική του γραμμή φυγής προς μία άλλη διάσταση, πέραν των οικείων κοινωνικών συνόρων κι επιταγών.
Στην παράσταση, η φύση βρίσκεται εκεί μαζί της για να μνημονεύει την αρχή, τον προορισμό, το παν.
Η Αμαλία δεν είναι μόνο μια στολή από γαλάζια φόδρα κι ένα βυσσινί ζακετάκι με χρυσά σιρίτια. Αποκτά υπόσταση, παίρνει μορφή. Εκπληρώνει την αποστολή της και διαιωνίζει το είδος της, γίνεται Κήπος.
Μπορεί η βασιλεία να μην ταίριαξε ποτέ με τις καταβολές αυτού του τόπου και των ανθρώπων του ∙ ας αναγνωρίσουμε, όμως, στην Αμαλία, την ονειροπόλα και μελαγχολική, το αληθινό της βασίλειο και ας της δώσουμε, αυτό που η ίδια ευχήθηκε, τον τίτλο της βασίλισσας των φοινίκων.
Γιατί, μια βιογραφία δεν είναι μόνο τα πραγματικά, ιστορικά γεγονότα μιας ζωής. Δεν μπορεί να είναι μόνο αυτά. Μια βιογραφία είναι και όσα φαντάστηκε κανείς, όσα άφησε ανολοκλήρωτα, όσα έχασε, όσα θυσίασε, όσα επιθύμησε με πάθος αλλά δεν τα απέκτησε ποτέ. Είναι τα σχέδια ζωής που εκπληρώθηκαν, τα σχέδια ζωής που απέτυχαν και αυτά που βγήκαν όλα πλάνες».
ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ
Αλέκα, Ηλέκτρα, Φωτεινή, Μάρω. Τέσσερις γυναίκες σε υστερία, οι οποίες έχουν λυμένα τα ουσιαστικά προβλήματα επιβίωσης, μένουν στην Κηφισιά, είναι οικονομικά ανεξάρτητες, έχουν ελεύθερο χρόνο και αναλώνονται στο να δώσουν λύση στη συναισθηματικά αδιέξοδη ζωή τους. Πίνουν ηρεμιστικά, υπερκαταναλώνουν γλυκά και οργανώνουν ένα ταξίδι-φάντασμα στην Ταϊλάνδη για να ξορκίσουν το ανικανοποίητο της ύπαρξής τους, τις ανασφάλειές τους, να ελευθερωθούν. Το ταξίδι-σύμβολο δεν θα πραγματοποιηθεί ποτέ, σημάδι ότι και οι ίδιες δεν θα καταφέρουν ποτέ να απεγκλωβιστούν από τα στεγανά τους ‒γάμο, σχέση, μητρότητα‒ και να ζήσουν τη ζωή που λαχταρούν. Φοβούνται το άγνωστο και συμβιβάζονται με το «κακό» γνώριμο τοπίο. Οι γυναίκες αυτές, αν και φαίνονται απόλυτα διαφορετικές, μοιάζουν απίστευτα. Διαφέρουν μόνο στον βαθμό υστερίας. Ζουν στο παρελθόν, που το εξιδανικεύουν, αρνούνται να αντιμετωπίσουν την πραγματικότητα, δεν παίρνουν το ρίσκο της αλλαγής. Ως αποτέλεσμα, είναι ευάλωτες και επιρρεπείς σε καταχρήσεις, διογκώνουν τα όποια συναισθήματά τους και καταλήγουν να βουλιάξουν όλο και πιο βαθιά στην υστερία. Ίσως επειδή αδυνατούν να ξεφύγουν από τα κοινωνικά τους στερεότυπα, ίσως επειδή φοβούνται, υποκύπτουν στη γυναικεία φύση τους και συντρίβονται.
Το κείμενο αυτό των Δημήτρη Κεχαΐδη και Ελένης Χαβιαρά, που γράφτηκε στα μέσα της δεκαετίας του ’90, την εποχή των παχιών αγελάδων για την Ελλάδα και της ιδιωτικής τηλεόρασης, είναι απόλυτα ελληνικό, δραματικό στη βάση του. Σύμφωνα μάλιστα με την ίδια τη συγγραφέα: «Τα έργα μας δεν είναι κωμωδίες. Απλώς οι καταστάσεις με τις οποίες καταπιανόμαστε είναι ιδωμένες από μια γωνία λίγο… λοξή». Αυτό έδωσε βήμα στις γυναίκες, ίσως για πρώτη φορά όταν γράφτηκε. Και κάπως έτσι, με χιούμορ και σαρκασμό, προκύπτει το γέλιο. Πρωτοανέβηκε το 1995 στο Θέατρο της Οδού Κυκλάδων από τον Λευτέρη Βογιατζή και ξεχώρισε αμέσως χάρη στις αυθεντικές φιγούρες των ηρωίδων του, καθώς και για τη φυσικότητα των διαλόγων του. Γρήγοροι ρυθμοί, έξυπνες ατάκες και τσαλάκωμα των ηθοποιών συνθέτουν ένα διαχρονικό έργο, το οποίο 23 χρόνια μετά τη συγγραφή του παραμένει απελπιστικά σύγχρονο. Η πλοκή καλύπτει το διάστημα ενός μήνα περίπου, γεγονός που γίνεται αντιληπτό από τις εναλλασσόμενες σκηνές που διαδραματίζονται εξ ολοκλήρου στο σαλόνι του σπιτιού της Αλέκας και της κόρης της, της Ηλέκτρας, στα βόρεια προάστια. Η παρουσία των αντρών είναι διάχυτη στο έργο, αν και εκείνοι δεν εμφανίζονται επί σκηνής.
Ο έρωτας είναι σε πρώτο πλάνο, στην ουσία όμως απουσιάζει. Είναι κίνητρο ύπαρξης και αιτία συντριβής. Στο όνομα του έρωτα οι ηρωίδες εξαρτώνται από τα χάπια, τα τσιγάρα, φλυαρούν για ώρες και αφηγούνται ιστορίες από το παρελθόν που δεν έχουν αφήσει πίσω τους. Θέλουν ένα σύντροφο, αδύνατο, χοντρό, νεοναζί, κάποιον τέλος πάντων για να δώσει νόημα στην άδεια ζωή τους.
Η παράσταση στο Θέατρο του Νέου Κόσμου σε σκηνοθεσία Δημήτρη Καραντζά έχει θετικότατο πρόσημο, όχι μόνο ως προς την επιλογή των πρωταγωνιστριών, αλλά στο σύνολό της. Ο σκηνοθέτης καταφέρνει να συγκεράσει το δραματικό και το κωμικό στοιχείο σε σωστές δόσεις, ενώ ενδιαφέρουσες είναι οι εναλλαγές των σκηνών, οι οποίες προκύπτουν ομαλά χωρίς να διακόψουν τη ροή της ιστορίας.
Η Αλέκα (Λυδία Φωτοπούλου) αποπνέει έναν αισθησιασμό και μια θηλυκότητα απίστευτη. Η ερμηνεία της χαρακτηρίζεται από την παντελή έλλειψη υπερβολής, επιτηδευμένη ή μη, ενώ ελέγχει απόλυτα το ρόλο της και είναι απολαυστική. Φωνή με διακυμάνσεις και μπρίο, κερδίζει τις εντυπώσεις από την πρώτη σκηνή που φορά φόρμα εφίδρωσης συνδυασμένη με κολιέ από πέρλες και παντόφλες με τακούνια για να ανέβει στο ποδήλατο γυμναστικής έως τη στιγμή που μπαίνει με μαύρο ταγιέρ, κόκκινη τσάντα, κόκκινο κραγιόν, μαύρα γυαλιά και ψηλά μαύρα τακούνια για να πει στην κόρη της Ηλέκτρα: «Έναν καφέ, παρακαλώ. Ο Στέφανος είχε ατύχημα, βρίσκεται στο ΚΑΤ με σπασμένο πόδι, σπασμένο χέρι, σπασμένα πλευρά. Έλαμπε όμως… Όταν ο άνθρωπος έχει προσωπικότητα… Και αυτό τον άνθρωπο τον πέταξαν με άλλους δέκα στο δωμάτιο, έξαλλη έγινα».
Η Μάρω (Γαλήνη Χατζηπασχάλη) είναι έξοχη ως νευρωτική φιγούρα που ζητά απελπισμένα να ξεφύγει από το παρελθόν της με τον παντρεμένο «χοντρό» και να βρει ένα σώμα που να μην είναι δανεικό. Δεν φεύγει ταξίδι για να μη χάσει την καινούργια γνωριμία, που μπορεί να είναι ο άντρας της ζωής της. Απολαυστική στη σκηνή που επαναλαμβάνει ακατάπαυστα «εκεί, εκεί, εκεί», καθώς και στη σκηνή που καταναλώνει μηχανικά μια ολόκληρη τούρτα. Καταιγισμός από ατάκες στο ρόλο που η ίδια με το ταμπεραμέντο της κάνει αβανταδόρικο.
Η Φωτεινή (Έμιλυ Κολιανδρή) αναλαμβάνει το ρόλο της φοβισμένης γυναίκας που κρύβεται για να μην τη βρει ο Αντώνης στο σπίτι της φίλης της και τη σκοτώσει, ενώ αποζητά περισσότερο από όλες αυτό το ταξίδι για να μην υποκύψει σε γάμο. Και ο δικός της ρόλος δεν στερείται ατάκας, όπως όταν απαντά στη Μάρω που περιγράφει τη συνεύρεσή της με τον ξανθό: «Καλά, έχει κάνει την Υλίκη γκαρσονιέρα;» Ούσα η πιο νευρωτική από όλες, καταλήγει στο πάτωμα του σαλονιού να ονειροπολεί ταξίδια, συνδυάζοντας τις ονειροπολήσεις της με ποτό.
Η Ηλέκτρα (Ευδοξία Ανδρουλιδάκη) κινείται γύρω από τις τρεις και σπέρνει ζιζάνια. Λιγότερο κωμικός ο ρόλος της, εστιάζει στις κινήσεις του σώματος.
Αναφορικά με την ενδυματολογική προσέγγιση της Ιωάννας Τσάμη, είναι πολύ ενδιαφέρουσα, καθώς και τα μοντέρνα σκηνικά της Αρτέμιδος Φλέσσα. Όσο για το σχεδιασμό φωτισμού του Αλέκου Αναστασίου, συνάδει με την ατμόσφαιρα της παράστασης.
Από τη Νατάσα Κωνσταντινίδη
Είδα
Video
