Από τον Αναστάση Πινακουλάκη 

Εδώ και μερικές εβδομάδες παρουσιάζεται στο Εθνικό η πολυαναμενόμενη παράσταση της Ελένης Ευθυμίου «Φουέντε Οβεχούνα».

Η παράσταση παίζεται από Τετάρτη έως Κυριακή στην Κεντρική Σκηνή του Τσίλλερ, σε μετάφραση Μαρίας Χατζηεμμανουήλ (Solo Teatro). Η Ελένη Ευθυμίου -μ’ εμβληματικές παραστάσεις στο ενεργητικό της- δημιούργησε μια εντυπωσιακή παράσταση με πολυσυλλεκτικό θίασο σε μορφή ensemble, συγκινητική απλότητα, λυρικότητα και λαμβάνει σχεδόν επική διάσταση. Για την ιστορία, στη χώρα μας, το έργο παρουσιάστηκε για πρώτη φορά το 1959 σε σκηνοθεσία Μάνου Κατράκη και στη συνέχεια το 1977 από το Κρατικό Θέατρο Βορείου Ελλάδος, ενώ η προηγούμενη φορά που παίχτηκε τοΦουέντε Οβεχούνα   στο Εθνικό, ήταν πριν από 4 δεκαετίες, το 1990, σε σκηνοθεσία Κοραή Δαμάτη/μετάφραση Ανδρέα Παναγόπουλου στο Ηρώδειο (θερινή παραγωγή).

Το έργο

Υπόθεση: Η άφιξη του Διοικητή Φερνάν Γκόμεθ στο μέχρι τότε ήσυχο χωριό Φουέντε Οβεχούνα αναστατώνει τη ζωή των κατοίκων καθώς η αυταρχικότητα και η βαναυσότητά του ξεπερνούν τα όρια. Ο Γκόμεθ αντιμετωπίζει όλες τις γυναίκες του χωριού σαν κτήμα του, θεωρώντας ότι έχει απόλυτη κυριαρχία πάνω τους και τιμωρεί ανελέητα όποιον προσπαθεί να τον σταματήσει. Ανάμεσα στις κοπέλες που θέλει να κατακτήσει είναι και η νεαρή Λαουρένθια, κόρη του δημάρχου του χωριού. Με τη βοήθεια του Φροντόσο που είναι ερωτευμένος μαζί της, η Λαουρένθια καταφέρνει να γλυτώσει, αλλά οι ερωτικές επιθέσεις του Διοικητή δεν σταματούν. Η εγκληματική συμπεριφορά του θα εξαντλήσει την ανοχή των κατοίκων που συνειδητοποιούν πως μόνο ενωμένοι μπορούν να διεκδικήσουν το δίκιο τους. Με μοχλό την προσβολή της γυναικείας τιμής, η εξέγερση των χωρικών ξεσπάει. Ενωμένοι σαν ένας άνθρωπος, θα σκοτώσουν τον τυραννικό διοικητή και θα αποκαταστήσουν την ηθική και τη δικαιοσύνη στο χωριό τους. Ο τύραννος θα βρει τον θάνατο όχι από ένα πρόσωπο αλλά από ολόκληρη τη Φουέντε Οβεχούνα.

Το Φουέντε Οβεχούνα είναι αντιπροσωπευτικό έργο του Ισπανικού Μπαρόκ, του λεγόμενου Χρυσού Αιώνα. Έργο γραμμένο το 1614, αποτελεί ως σήμερα το δημοφιλέστερο έργο του Λόπε δε Βέγα. Είναι βασισμένο σ’ ένα ιστορικό γεγονός που μας σώζεται από διάφορες πηγές: Τη νύχτα της 22ας Απριλίου 1476, στο χωριό Φουέντε Οβεχούνα  των περίπου χιλίων κατοίκων στην ισπανική επαρχία της Κόρδοβας (Ανδαλουσία), οι κάτοικοι ξεσηκώθηκαν και σκότωσαν τον διοικητή τους Φερνάν Γκόμεθ δε Γκουθμάν, υπαρχηγό του ιπποτικού θρησκευτικού τάγματος της Καλατράβα. Ο τίτλος του έργου σημαίνει Προβατοπηγή και μπορεί να ερμηνευτεί ποικιλοτρόπως.

Ο ισπανικός κώδικας της τιμής

Η τιμή (στα ισπανικά honor) ήταν μια ιδιότητα που είχαν μόνο οι ευγενείς. Οι άλλες κοινωνικές τάξεις (πλούσιοι αστοί, πλούσιοι και φτωχοί αγρότες, τεχνίτες κ.ά.) δεν είχαν τιμή ούτε και μπορούσαν να την αποκτήσουν. Μπορούσαν ν’ αποκτήσουν μόνο υπόληψη. Η λέξη, αν και ομόρριζη με τη λέξη τιμή, διαφέρει ωστόσο ριζικά ως προς τη σημασία: η τιμή υπήρχε εκ γενετής, την υπόληψη την αποκτούσες ανάλογα με τη γνώμη των άλλων για εσένα. (Σημείωμα της Μαρίας Χατζηεμμανουήλ στο πρόγραμμα της παράστασης). Απώλεια της τιμής ίσον θάνατος. Για ν’ αποκατασταθεί η απώλεια της τιμής, έπρεπε να υπάρξει εκδίκηση.

Η παράσταση

Η Ελένη Ευθυμίου καταθέτει μια αξιοπρόσεκτη πρόταση σε μια σχετικά αδύναμη θεατρική σεζόν. Επέλεξε ν’ ανεβάσει ένα σχεδόν ξεχασμένο έργο με μεγάλο και ετερόκλιτο θίασο, μια πρωτότυπη μετάφραση σε ρίμα από τη Μαρία Χατζηεμμανουήλ και μάλιστα με μια θεματολογία που ταιριάζει γάντι στην τρέχουσα κατάσταση. Για να γίνουμε περισσότερο συγκεκριμένοι, στη Φουέντε Οβενούχα έρχεται να εγκατασταθεί ένας φαύλος διοικητής που εκμαυλίζει νεαρές χωριοτοπούλες (κοπέλες που δεν έχουν τιμή βάσει του ηθικού κανόνα της εποχής), ασελγώντας σε αυτές και αδιαφορώντας για το αν ήταν παντρεμένες ή λογοδοσμένες. Ουσιαστικά, έχουμε μια ξεκάθαρη κατάχρηση εξουσίας και σεξουαλική βία, που συνδέεται με την κρατική ανηθικότητα, από άντρα στην εξουσία σε μια gender bias κοινωνία. Και ναι, δεν μπορούμε να μην σκεφτούμε όλες αυτές τις εξομολογήσεις γυναικών κι αντρών ηθοποιών για σεξουαλική ή λεκτική βία από πρόσωπα σε θέση ισχύος τα τελευταία δύο χρόνια (όχι ότι είναι κάτι καινούργιο ή περιορισμένο στον καλλιτεχνικό χώρο).

Γιατί ν’ ανέβει τώρα το Φουέντε Οβεχούνα  ; Γιατί αποδεικνύεται ίσως πιο έντονα από ποτέ πως τα μεγάλα κλασσικά έργα παραμένουν επίκαιρα και διαχρονικά. Γιατί έχουμε ανάγκη από λυρικότητα, κοινωνικό προβληματισμό και θετικά ηθικά πρότυπα. Στη Φουέντε Οβενούχα, ένα ολόκληρο χωριό αποκτά ενσυναίσθηση και την εφαρμόζει στην πράξη, συσπειρώνεται, αυτοδικεί εναντίον του βιαστή διοικητή και παρά την επίπονη σωματικά και ψυχικά ανάκριση, δε λυγίζει, δεν σκύβει το κεφάλι, δεν υποχωρεί. Το ισπανικό μπαρόκ είναι ένα θέατρο για μεγάλα πάθη, ένα θέατρο όπου τα συναισθήματα φτάνουν στ’ άκρα, όπου η ηθική είναι εκεί χωρίς να γίνεται διδακτικό θέατρο. Κατά τη γνώμη μου, δεν υπάρχει πιο καθαρό συγκινητικό θέατρο από το ισπανικό θέατρο και θα μπορούσε να έχει μια πιο σταθερή σχέση στην εγχώρια σκηνή. Το ελληνικό και το ισπανικό θέατρο θα μπορούσαν να είναι ξαδέρφια από την ίδια μάνα.

Ο θίασος της Φουέντε Οβενούχα είναι διαρκώς παρών και συγκινητικά διαθέσιμος, σ’ ένα κείμενο μ’ έμμετρη απόδοση και μουσικοκινητικότητα, ως ensemble. Στον πρωταγωνιστικό ρόλο της Λαουρένθια συναντάμε τη δημοφιλή ηθοποιό Βασιλική Τρουφάκου, ενώ δίπλα της εμφανίζεται ως Φροντόσο ο διαρκώς ανερχόμενος Δημήτρης Κίτσος (μέσα στην εβδομάδα τον είδαμε πρωταγωνιστή στην ταινία Dog, στο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης). Η Τρουφάκου έχει μια δυνατή στιγμή μετά την πρόδηλη κακοποίησή της από τον Φερνάν Γκόμεθ, και την παρείσφρηση της στο συμβούλιο των αντρών για να διεκδικήσει την ηθική της δικαίωση ενάντια στη φαυλότητα και στην εγκληματική σεξουαλικότητα του διοικητή τους. Τον πατέρα της, Εστέμπαν υποδύεται εξαιρετικά ο Νίκος Χατζόπουλος.

Έχει γίνει τόσο καλή δουλειά στη διανομή και στη δημιουργία συλλογικής ατμόσφαιρας στην παράσταση, που θα ήταν δύσκολο να σχολιάσουμε επί μέρους όλους τους ηθοποιούς. Θα ήθελα εκτός των πρωταγωνιστών, να σταθώ στην παρωδιακή απόδοση της βασιλείας, με τις σπαρταριστές ερμηνείες των Μπάμπη Γαλιατσάτου και Μαρίας Γεωργιάδου, που αποτελεί ιδεολογικό σχόλιο. Με την γελοία βασιλεία από τη μία, και την ανήθικη διοίκηση από την άλλη, δεν υπάρχει άλλος δρόμος από την αυτοδικία και την ανάδειξη της κοινωνικής αλληλεγγύης σ’ ένα χωριό που αναδεικνύει την ανθρωπιά και την αγάπη για τον πλησίον. Θετικά βλέπουμε και την παρουσία της Λωξάνδρας Λούκας, την πρώτης επαγγελματίας ηθοποιού με Σύνδρομο Down και μάλιστα σε κρατική σκηνή, που ευελπιστούμε ν’ ανοίξει έναν μακρύ και πολυσυλλεκτικό δρόμο, όπου θα έχει τη δυνατότητα να κάνει θέατρο οποιοσδήποτε το επιθυμεί ανεξαρτήτως φύλου, ηλικίας ή κατάστασης.

Στο εικαστικό κομμάτι, δεσπόζει το εύχρηστο σκηνικό της Ζωής Μολυβδά – Φαμέλη, ανάγλυφο της ισπανικής υπαίθρου. Πάντα καλόγουστα και δραματουργικά διαβασμένα τα κοστούμια του Άγγελου Μέντη. Θα τα ήθελα λίγο περισσότερα ποτισμένα από τον μόχθο των ηρώων, με τις βαριές ή βρόμικες εργασίες τους κι όχι τόσο καθαρά και τακτοποιημένα. Η μουσική σύνθεση του Λευτέρη Βενιάδη κουμπώνει με την ρίμα της μετάφρασης και δίνουν μαζί την ταυτότητα της δραματουργίας παράστασης.

Βγαίνοντας από το θέατρο, ένιωθα μια βαθιά συγκίνηση που ήμουν κοινωνός της Φουέντε Οβενούχα και αισιόδοξος για το μέλλον του Εθνικού Θεάτρου με τη νέα καλλιτεχνική διεύθυνση/εποχή. Οι παραστάσεις της Ελένης Ευθυμίου έχουν το μεγάλο προσόν να ανατείνουν ψυχικά το θεατή και να του προσφέρουν απλόχερα εικόνες στις οποίες ο κάθε θεατής μπορεί να βρει τον εαυτό του κάπου. Δεν υπάρχει καμία ένσταση, η Φουέντε Οβενούχα και το Ισπανικό Μπαρόκ καλώς ήρθαν ξανά και οφείλουν να έχουν μια ξεχωριστή θέση στο θεατρικό γίγνεσθαι. Και ναι, τέτοιες παραστάσεις χρειάζονται οι κρατικές μας σκηνές, για να μας θυμίζουν πως μπορεί το θέατρο να είναι ζωή και όνειρο.

Υ.Γ.

Δεν είναι τυχαίο ότι το Φουέντε Οβενούχα έχει ανέβει μέχρι στιγμής από το Εθνικό και το Κ.Θ.Β.Ε., δηλαδή θεατρικούς οργανισμούς που έχουν σταθερές θέσεις δραματολόγων και την πρακτική δυνατότητα πολυάριθμου θιάσου.

Διαβάστε επίσης:

Νίκος Χατζόπουλος: «Να Αφήσουν Ήσυχο Το Θέατρο!»

Βασιλική Τρουφάκου:«Είμαστε Μια Γενιά Που Θα Γεράσει Πριν Ενηλικιωθεί»