«Χοῦς εἶ καί εἰς χοῦν ἀπελεύσει…», η ματαιότητα της ύπαρξης είναι - θα λέγαμε - το βασικό μοτίβο στον «Ριχάρδο Β’» του Σαίξπηρ. Το δράμα της ανθρώπινης μηδαμινότητας έρχεται στο επίκεντρο με το ξαφνικό γκρέμισμα ενός μονάρχη. Η απεικόνιση της άκρατης αρχολαγνείας, που καλπάζει πάνω στην αδικία για να κορεσθεί, έρχεται στο προσκήνιο, αλλά η κοινή μοίρα των ανθρώπων θα συνθλίψει τον βασιλιά. 

 Ο Ριχάρδος Β' ήταν ένας από τους πιο αινιγματικούς Άγγλους βασιλιάδες, ο οποίος μετατράπηκε από τον Σαίξπηρ σε μια συναρπαστική, συγκινητική, μελέτη ενός τραγικού ήρωα.

Η ιστορία αναφέρει πως ο Ριχάρδος Β’ διαδέχθηκε στον θρόνο (1377) τον παππού του Εδουάρδο Γ’, ο οποίος υπήρξε σπουδαίος βασιλιάς. Ο πατέρας του ήταν ο θρυλικός Μαύρος Πρίγκιπας, που κι αυτός θα γινόταν μεγάλος βασιλιάς, αν δεν πέθαινε νέος.

Ο Ριχάρδος, όμως, δεν είχε το ηθικό ανάστημα των προγόνων του. Όταν ανέβηκε στο θρόνο ήταν μόλις  δέκα ετών και την αντιβασιλεία ασκούσαν οι τρεις θείοι του, Δούκες του Κλάρενς, του Γυόρκ και του Λάνκαστερ, όλοι  τους μισητοί από τον λαό. Η γενικότερη κακοδιοίκηση της βασιλείας έφερε μια λαϊκή επανάσταση με τους πολίτες να ζητούν από τον βασιλιά να καταργήσει την αντιβασιλεία και να διοικήσει μόνος του το κράτος. Εκείνος, αν και υποσχέθηκε ενυπόγραφα στους επαναστάτες ότι θα πραγματοποιήσει το αίτημά τους, όταν αυτοί παρέδωσαν τα όπλα τους, διέταξε τη δολοφονία τους.

Μετά την ενηλικίωσή του ο Ριχάρδος άλλαξε πολιτική γραμμή, παραμερίζοντας, από τη μια, τους τρεις διεφθαρμένους θείους του από την εξουσία και  προσπαθώντας, από την άλλη, να κυβερνήσει με ηθικό τρόπο τη χώρα. Γι’ αυτό του το σχέδιο, όμως, ήταν απαραίτητη η συμβολή του λαού. Οι πολίτες της Αγγλίας δεν είχαν ξεχάσει την απάτη του βασιλιά με τη δολοφονία των χωρικών, εκλαμβάνοντας, έτσι, αυτή του την κίνηση ως απόπειρα επιβολής ενός απολυταρχικού καθεστώτος. 

Τη λαϊκή αγανάκτηση εκμεταλλεύτηκε ο ξάδερφός του, Μπόλιμοργκ, γιος του δούκα Ιωάννη της Γάνδης, ο οποίος με τη βοήθεια του λαού και των ευγενών ανάγκασε τον Ριχάρδο να παραιτηθεί. Έτσι, το 1399 ανέβηκε αυτός στο θρόνο με το όνομα Ερρίκος Δ’ και για να είναι σίγουρος για την παντοδυναμία του ζήτησε να δολοφονήσουν τον έκπτωτο βασιλιά. 

Αυτά τα ιστορικά στοιχεία αποτέλεσαν τον καμβά της έμπνευσης του Σαίξπηρ για την τραγωδία «Ριχάρδος Β’», η οποία ανήκει στα ιστορικά του δράματα όντας το πρώτο στη σειρά  με τα οποία ο Σαίξπηρ έκλεισε έναν αιώνα ιστορία της Αγγλίας, χωρίς διακοπές – ακολουθούν «Ερρίκος Δ’» (α’ και β΄ μέρος), «Ερρίκος Ε’», «Ερρίκος ΣΤ’» (τρία μέρη) και «Ριχάρδος Γ’». Πρόλογο της σειράς μπορούμε να θεωρήσουμε τον «Βασιλιά Ιωάννη», που ιστορικά η βασιλεία του προηγείται 200 χρόνια από του Ριχάρδου Β’ και επίλογο τον «Ερρίκο  Η’», γιατί ανάμεσα σ’ αυτόν και στον Ριχάρδο Γ’ μεσολάβησε η βασιλεία του Ερρίκου Ζ’, η οποία όμως καθώς δεν είχε δραματουργικό ενδιαφέρον και δεν ενέπνευσε τον ποιητή. 

Ας προχωρήσουμε, όμως, στο προκείμενο και την παράσταση «Ριχάρδος Β’ –Το Ρέκβιεμ ενός Βασιλιά», που παρουσιάζεται στο Θέατρο Άλφα-Ιδέα. 

 Η Marlene Kaminsky διαβάζει τη σαιξπηρική τραγωδία ανάποδα, από το τέλος προς την αρχή. Από ’κει, δηλαδή, που ο ήρωας βρίσκεται, ήδη, στη φυλακή κι έχει αρχίσει, πια απογυμνωμένος, να αναμετράται με τη συνολική του πορεία. Εκεί, όπου η διαύγεια της τύφλωσης έρχεται αντιμέτωπη με τη θολότητα της όρασης. 

Η σκηνοθέτις, υπογράφοντας και τη δραματουργική επεξεργασία βασιζόμενη στη μετάφραση του Κ. Καρθαίου, μεταγράφει το κείμενο για δύο μόνο ρόλους, ενώ στην πραγματικότητα ο Σαίξπηρ μας παρουσιάζει πάνω από 30, εστιάζοντας σ’ ένα ψυχαναλυτικό κέντρο με επίκεντρο τον βασιλιά, αλλά και την απεικόνισή του μέσα από τέσσερα σημαντικά πρόσωπα της ζωής του – του Γκαντ, του Μπολιγκμπρόουκ, της βασίλισσας και του πιστού του υπηρέτη. Μ’ αυτόν τον τρόπο, η τραγωδία παρουσιάζεται σκηνικά αναδεικνύοντας έναν μεταφυσικό λυρισμό, ενώ παράλληλα φωτίζει το ανθρώπινο αδιέξοδο, ψυχαναλύοντας διεξοδικά κι ουσιαστικά τη φύση των ηρώων. 

Μεγάλο ενδιαφέρον στη σκηνοθετική προσέγγιση έχει κι η εμβάθυνση στην τεχνική του θεάτρου μέσα στο θέατρο, την οποία ο Σαίξπηρ έχει χρησιμοποιήσει με μοναδική ευστοχία στα έργα του. Δεν είναι τυχαίο, άλλωστε, το γεγονός ότι ο Δούκας του Γιόρκ χρησιμοποιεί θεατρικούς όρους για να εικονίσει την ταπείνωση του Ριχάρδου Β’ και τον θρίαμβο του Μπόλινμπροκ.

Σ’ αυτή τη συνθήκη συντελεί και το λιτό, αλλά πολυμορφικό σκηνικό, (το οποίο υπογράφει η σκηνοθέτις) το οποίο μεταμορφώνεται από άλογο σε θρόνο κι από κρεβάτι σε κάστρο, κινητοποιώντας τη φαντασία του κοινού με το να πλάθει ενδιαφέρουσες εικαστικά σκηνές. Το σκηνικό, ουσιαστικά μετατρέπεται σε οργανικό σκηνικό αντικείμενο του ηθοποιού δένοντας μοναδικά με την εξέλιξη της ιστορίας.

Ο Τάσος Νούσιας, ερμηνεύοντας τον ομώνυμο ρόλο, δίνει ένα κινησιολογικό κι ερμηνευτικό ρεσιτάλ. Πιο ελεύθερος από ποτέ στη σκηνή καταφέρνει να κρατήσει μια απίστευτη εσωτερική ροή με εντυπωσιακές κορυφώσεις, οι οποίες αναδεικνύονται αβίαστα, χωρίς να υπογραμμίζουν τίποτα. Αν κι απόλυτα συγκεντρωμένος  για το δύσκολο σκηνικό εγχείρημα, συχνά με όχημα το χιούμορ, σπάει τον τέταρτο τοίχο επικοινωνώντας, μοναδικά, την ιστορία στην πλατεία.

Μόνος στο μεγαλύτερο κομμάτι της παράστασης, δίνει υπόσταση σε κάθε ρόλο με τέτοια υποκριτική δεινότητα, που ακόμα κι όταν αγκαλιάζει τον αέρα μπορείς να «δεις» τον ήρωα με τον οποίο συνομιλούσε ο βασιλιάς.

Σημαντική κι η συμβολή του Αλέξανδρου Φιλιππόπουλου στους ρόλους του Γκαντ, του υπηρέτη και του Μπολιγκμπρόουκ με αποκορύφωμα το διαφορετικό κι άκρως ενδιαφέρον φινάλε που επιλέχθηκε από την Marlene Kaminsky. 

Ειδική μνεία για το συνολικό αποτέλεσμα αξίζει να γίνει στην εμπνευσμένη  μουσική του Constantine και τους πλέον λειτουργικούς φωτισμούς της Σεσίλιας Τσελεπίδη. Η  δουλειά και των δύο στάθηκε αρωγός στην επική αλλά, συνάμα, μεταφυσική ατμόσφαιρα πολλών σκηνών.

Η νέα θεατρική σεζόν μόλις ξεκίνησε και τολμώ να πω, ότι έχουμε μια από τις ερμηνείες της σεζόν από τον Τάσο Νούσια, κρατώντας τη συγκινητική προτροπή του φινάλε «Πέτα ψυχή μου» από την επιβλητική φωνή του για μια ιδανική κάθαρση.