Από την Τονία Τσαμούρη 

ΣΥΓΓΡΑΦΙΚΑ ΔΙΔΥΜΑ ΕΝ ΔΡΑΣΕΙ

Το νέο συγγραφικό εγχείρημα των Μιχάλη Ρέππα και Θανάση Παπαθανασίου παρουσιάστηκε σε live streaming από το Εθνικό Θέατρο την Παρασκευή 4 Δεκεμβρίου 2020. Είχε ήδη προλάβει να ανέβει, για λίγες παραστάσεις, στην κεντρική σκηνή Rex, τον Φεβρουάριο του 2020, αλλά διακόπηκε λόγω των έκτακτων υγειονομικών μέτρων κατά της πανδημίας. Δυστυχώς, ούτε ο εκ νέου προγραμματισμός του για πρεμιέρα τον περασμένο Οκτώβριο, κατάφερε να οδηγήσει την παράσταση και πάλι στο θεατρικό σανίδι.

Φεγγάρι από χαρτί(2020)

Το νέο αυτό θεατρικό έργο του γνωστού συγγραφικού δίδυμου, γνώριμου στο κοινό του Εθνικού Θεάτρου από παλιά (κατά την θεατρική σεζόν 2003-2004 είχαν παρουσιάσει το Ποια Ελένη;) εξερευνά μια περίοδο αρκετά ταραχώδη στην χώρα μας (1963-1964), η οποία αποτέλεσε τον ιστορικό προθάλαμο για μια περίοδο έντονων και πολλών αναταράξεων μέχρι να οδηγηθεί η Ελλάδα στην στενωπό της επταετίας. Ωστόσο, κατά τον προσφιλή τρόπο των δύο συγγραφέων, το έργο ισορροπεί ανάμεσα στην ιστορική και κοινωνιολογική χαρτογράφηση της περιόδου και την ψυχογραφική απόδοση ηρώων ενδεικτικά επιλεγμένων προκειμένου να αποδώσουν την κοινωνική διαστρωμάτωση. Με έντονες επιρροές από σύγχρονο μεταπολεμικό θέατρο, οι Ρέππας-Παπαθανασίου απέδωσαν γλαφυρά την αέναη συμπόρευση του απλού κόσμου με την σύγχρονή του ιστορία, κάθε φορά.

Η περίπτωση των Ρέππα-Παπαθανασίου φέρνει, συνειρμικά και αναπόφευκτα, στο μυαλό περιπτώσεις άλλων επιτυχημένων και εμπνευσμένων συγγραφικών διδύμων, που άφησαν ανεξίτηλο το αποτύπωμά τους στο σύγχρονο νεοελληνικό θέατρο. Τα περισσότερα αφορούν σε συγγραφείς οι οποίοι διέπρεψαν στην κωμωδία. Ωστόσο, κανένα συγγραφικό δίδυμο, μολονότι ασχολήθηκε εξαιρετικά επιτυχημένα με το κωμικό είδος, δεν αρκέστηκε μόνον σε αυτό. Όλα φλέρταραν, εξίσου επιτυχώς, και με κοινωνικούς προβληματισμούς, με εντονότερη ενασχόληση γύρω από θεματολογία που άπτεται των εθνικών θεμάτων.

Ένας Ήρωας με Παντούφλες (1958)

Το πρώτο από τα συγγραφικά αυτά δίδυμα αποτέλεσαν ο Αλέκος Σακελλάριος και ο Χρήστος Γιαννακόπουλος. Αναρίθμητες οι θεατρικές κωμωδίες τις οποίες άφησαν πίσω τους, οι περισσότερες από τις οποίες είναι ευρύτατα γνωστές μέχρι και σήμερα (ενδεικτικά, Ένα βότσαλο στη λίμνη-1952, Δεσποινίς ετών 39-1954, Ο Ηλίας του 16^ου-1959, Ο φίλος μου ο Λευτεράκης-1963). Οι δύο θεατρικοί συγγραφείς ωστόσο, αν και δημιούργησαν διαχρονικές και υπέροχες κωμωδίες, δεν σταμάτησαν να έχουν στον πυρήνα της δραματουργίας τους την ανησυχία, αλλά και την πικρία για την χώρα μας που συχνά πλήγωνε τους ανθρώπους της. Έτσι, μέσα από το φάσμα της κωμωδίας πάντα, έδωσαν διαχρονικά έργα όπως, το Θανασάκης ο Πολιτευόμενος-1954 και το γλυκόπικρο, Ένας Ήρωας με Παντούφλες (1958), αλλά και το πρώιμο θεατρικό τους έργο με έντονα αντιπολεμική διάθεση, Οι Γερμανοί Ξανάρχονται (1948). Τα περισσότερα από τα θεατρικά τους έργα βρήκαν το δρόμο για την κινηματογραφική τους απόδοση.

Οι Γερμανοί Ξανάρχονται (1948)

Οι Κώστας Πρετεντέρης και Ασημάκης Γιαλαμάς έπονται χρονικά. Με σειρά επιτυχημένων θεατρικών έργων, τα οποία επίσης αποτυπώθηκαν από τον κινηματογραφικό φακό, άφησαν ως παρακαταθήκη γνωστές και αγαπημένες κωμωδίες. Ανάμεσά τους τα Δεσποινίς Διευθυντής (1964), Τζένη Τζένη (1966) αλλά και ένας Ιππότης για την Βασούλα (1968). Αγαπημένες κωμωδίες, οι οποίες όμως έθιξαν συγκεκριμένα κοινωνικά καρκινώματα της κοινωνίας, με έντονη διάθεση κριτικής σε κακώς κείμενα της εποχής, αλλά και διαχρονικά.

Δημήτρης Κεχαΐδης, Ελένη Χαβιαρά "Με δύναμη από την Κηφισιά" σεσκηνοθεσία Δημήτρη Καραντζά. (Με τις: Λυδία Φωτοπούλου, Έμιλυ Κολιανδρή, Γαλήνη Χατζηπασχάλη, Ευδοξία Ανδρουλιδάκη)

Τζένη Τζένη (1966)

Ο Δημήτρης Κεχαΐδης ανήκει στην μεταπολεμική γενιά του νεοελληνικού θεάτρου. Η πρώιμη θεματολογία του εντοπίζεται στην ελληνική ύπαιθρο, συχνά με λαογραφική ακόμα διάθεση στη γραφή του, ενώ αποτυπώνει επίσης και τα λαϊκότερα στρώματα των αθηναϊκών αυλών του μεσοπολέμου (όπως, Το πανηγύρι-1964, Η βέρα και Το Τάβλι-1972). Στη συνέχεια της πορείας του, ο Κεχαΐδης γίνεται δίδυμο με την Ελένη Χαβιαρά δίνοντας στο κοινό δύο από τα σημαντικότερα και πλέον γνωστά σύγχρονα νεοελληνικά έργα. Πρόκειται για το Δάφνες και Πικροδάφνες (1979), αλλά και για το Με δύναμη από την Κηφισιά (1995). Με έντονα κριτική διάθεση και κοινωνικούς προβληματισμούς και τα δύο κείμενα αποτελούν δύο από τα πιο αγαπημένα κείμενα του νεοελληνικού δραματολογίου. Θίγοντας θέματα τόσο εθνικού, όσο και έντονα κοινωνικού προβληματισμού, οι δύο συγγραφείς δημιούργησαν μια σημαντική παρακαταθήκη για τους νεότερους.

Οι Μιχάλης Ρέππας και Θανάσης Παπαθανασίου ανήκουν σε αυτή τη σειρά συγγραφέων. Ως γνήσιοι κωμωδιογράφοι, με γερή κωμική πένα που γνωρίζει να προσαρμόζεται στις επιταγές των καιρών, ισορροπούν ανάμεσα στην κωμωδία και το δράμα με μοναδική μαεστρία. Το τελευταίο τους έργο, Φεγγάρι από χαρτί, το αποδεικνύει περίτρανα.

Από τον Κώστα Ζήση

Ήταν το 1979 όταν ο Δημήτρης Κεχαΐδης και η Ελένη Χαβιαρά παρουσίασαν το πρώτο τους κοινό συγγραφικό έργο, σκηνοθετημένο από τον Κάρολο Κουν. Η μεταπολιτευτική δημοκρατία μπουσουλά ακόμα, πάνω στο ίδιο εδώ και χρόνια μετεμφυλιακό πολιτικό και κοινωνικό χαλί που έχουν στρώσει οι κρατούντες, που θα μπορούσες να το έλεγες και χάλι), και ο κόσμος αρχίζει να ελπίζει σε «Αλλαγές» που του υπόσχονται «Καλύτερες Μέρες».

Και αυτό ακριβώς είναι το κοινωνικοπολιτικό πλαίσιο, που οι δύο συγγραφείς αναπτύσσουν τις «Δάφνες και πικροδάφνες», μια διαχρονική (δυστυχώς) πολιτική σάτιρα, για ένα πολιτικό σκηνικό που εξακολουθεί ακόμα και σήμερα να διαπρέπει πάνω στις ίδιες βάσεις και να εξελίσσεται πάνω στην ίδια ατελεύτητη λογική, ίσως σε άλλες συνθήκες αλλά σίγουρα με τους ίδιους όρους. Ελληνική επαρχία, τέσσερις κομματάρχες σε ένα διαρκές παζάρι επικράτησης, ανάδειξης, ισχυροποίησης και εξουσίας, σε μια υπόθεση εξαιρετικά απλή, χωρίς ανατροπές, χωρίς εκπλήξεις. Στη δομή του έργου, η πλοκή και η ανάπτυξή της έχει δευτερεύουσα σημασία γιατί όλα όσα διαμείβονται σε εκείνο το επαρχιώτικο σαλόνι, τα γνωρίζουμε ήδη όλοι, τίποτα δεν μας εκπλήσσει, τίποτα δεν μας είναι ξένο.

Η λέξη «πατρίδα» είναι αυτή που ακούγεται τόσες πολλές φορές, που καταλήγει κούφια, ανούσια, προσχηματική εντέλει. Γιατί στο κείμενο οι συγγραφείς τη συνοδεύουν με λέξεις όπως διορισμοί, παράγων, ιδιοκτήτης, κύριος, αφεντικό, κομματάρχης, «γνωριμίες», πούρα, σκάνδαλα, «σπρώξιμο», ευελιξία, μπουζούκια, λέξεις και ιδιότητες που την απαξιώνουν και την ευτελίζουν σκιαγραφώντας ένα νεοελληνικό πολιτικό σκηνικό ίδιο και απαράλλαχτο από καταβολής ελληνικού κράτους. Και κάποιος, που ίσως δεν έχει μελετήσει την Ιστορία του, θα έλεγε απλά ότι μετατρέπουν τις Δάφνες που έχει δρέψει η πατρίδα σε ανούσιες πικροδάφνες. Αλλά τελικά όχι, πάντα το ελληνικό κράτος από γενέσεως , με πικροδάφνες στολιζόταν που φρόντιζε πάντα να τις παρουσιάζει σαν δάφνες.

Ο Πέτρος Φιλιππίδης, μετά από πέντε χρόνια, είχε ανεβάσει το έργο με μεγάλη επιτυχία το 2015, ξανασυναντιέται με αυτό το κείμενο, σε μια νέα διανομή  και κάτω από το βάρος μιας νέας συνθήκης που επιβλήθηκε στην κοινωνική ζωή του τόπου από την πανδημία του κωρονοϊού. Μια πολύ εύστοχη επιλογή, να «παίξει» εκ νέου με αυτό το πολύ σπουδαίο κείμενο του συγγραφικού διδύμου, να μεταφέρει τη σπιρτάδα των διαλόγων του, σε ένα κοινό που διψάει μετά από μήνες καραντίνας για ένα χαμόγελο, έστω και πικρό. Ιδιαίτερα έμπειρος στην κωμωδία, με επιλογές σε έργα ρεπερτορίου και με υποκριτικές δεξιότητες αξιώσεων, γνωρίζει καλά πως σε αυτό το έργο, οι ερμηνείες είναι που βαρύνουν και σκηνοθετικά επενδύει πάνω σε αυτές.

Ο ίδιος άλλωστε και ως ερμηνευτής, ελίσσεται και μεταλλάσσεται πάνω στη σκηνή προσδίδοντας στον Βασίλη χαρακτηριστικά έκφρασης που αποτυπώνουν την κουτοπονηριά και την υστεροβουλία του χαρακτήρα. Κινείται σχεδόν έρποντας, εκφράζεται σχεδόν «κουτσαβάκικα», συμπεριφέρεται αλαζονικά. Αντίπαλο δέος του, ο Τάσος Χαλκιάς με γνώση και ωριμότητα, αποτυπώνει τη στιβαρότητα του Κώστα, ο οποίος στο πρόσωπό του συμπυκνώνει το παλαιοκομματικό κατεστημένο, με έναν ρομαντισμό που αποδεικνύεται αν όχι επίπλαστος και φαινομενικός, σίγουρα πάντως διαβρωμένος. Έχει εξαιρετικές στιγμές ο Τάσος Χαλκιάς, μέσα στη σιγουριά και την ηρεμία που χτίζει τον ρόλο. Αναπτύσσει επί σκηνής μια μοναδική χημεία με τον Πέτρο Φιλιππίδη.

Κι αν οι υψηλές ερμηνείες των έμπειρων Πέτρου Φιλιππίδη και Τάσου Χαλκιά, θεωρούνται δεδομένες και η επιτυχημένη σύμπραξή τους είναι αναμενόμενη, θα πρέπει να επισημάνουμε πόσο καλά και ικανά αναπτύσσει ένα μάλλον κόντρα ρόλο,και ίσως κάτω από δύσκολες ενδυματολογικές συνθήκες, αυτόν του Τάσου, ο Θανάσης Πατριαρχέας. Ο οποίος κλήθηκε να ερμηνεύσει έναν χαρακτήρα έξω από τη στερεοτυπική αντίληψη της εγχώριας σόου-μπιζ που θα τον ήθελε οπωσδήποτε γοητευτικό ζεν πρεμιέ, και κεντά αποσπώντας το χειροκρότημα του κοινού. Ο Τάσος του, έχει όλη την μεγαλοπρέπεια του διπρόσωπου, πονηρού και μέγα οπορτουνιστή και τυχοδιώκτη. Η μεγάλη ερμηνεία όμως έρχεται από τον Κωνσταντίνο Ασπιώτη, ο οποίος εξελίσσει με γεωμετρική πρόοδο τον αφελή Αλέκο, προσδίδοντας του ρεαλιστικά χαρακτηριστικά, εκφράσεις-αντιδράσεις-χειρονομίες, αποδίδοντας έναν χαρακτήρα τόσο γνώριμο και τόσο οικείο στις κοινωνικές μας συναναστροφές. Από το μόνιμο απορημένο και ανασφαλές βλέμμα μέχρι το στα όρια του ψυχαναγκασμού παίξιμο με τα μανίκια του πουλόβερ, γίνεται το ιδανικό δουλοπρεπές «ανθρωπάκι», που δια της συγκολλήσεως ψάχνει την κοινωνική καταξίωση.

Τα κοστούμια του Γιάννη Μετζικώφ, ακολούθησαν και εξυπηρέτησαν  το  κείμενο και τη  σκηνοθεσία ενώ το σκηνικό του Μανόλη Παντελιδάκη τοποθέτησε τους ήρωες στο απόλυτο ρεαλιστικό φυσικό περιβάλλον τους.

Το έργο τελειώνει με το αγκάλιασμα της ελληνικής σημαίας. «Σαν τραπεζομάντηλο», θα έχει σχολιάσει προηγουμένως η σκηνική παρέα όταν ορκίζεται σε αυτή, σαν το ύφασμα δηλαδή που στρώνεται για να φάμε. Και αυτή ακριβώς η ατάκα των δύο λέξεων, θα μπορούσε να είναι και ο υπότιτλος αυτής της θεατρικής πατριδογνωσίας: «Δάφνες και πικροδάφνες-σαν τραπεζομάντηλο».

Διαβάστε επίσης: 

O Γιάννης Μπέζος,O Πέτρος Φιλιππίδης Και O Ορφέας Αυγουστίδης Στο Texnes-Plus 

Ο Τάσος Χαλκιάς Και Η Μαρία Ζορμπά Μιλούν Στο Texnes-Plus Μ' Αφορμή Τον "Νικήρατο"