Από τον Κώστα Ζήση

Ήταν το 1976, όταν ο Σπύρος Ευαγγελάτος σκηνοθετεί τη «Λυσιστράτη» (με τον Λευτέρη Βογιατζή στον ομώνυμο ρόλο), έχοντας αποδώσει σκηνικά την ιδέα οι ηθοποιοί του Αμφι-θεάτρου του να υποκρίνονται τους μπουλουκτζήδες, οι οποίοι προσπαθούν να ανεβάσουν την κωμωδία του Αριστοφάνη. Ένα παρόμοιο εγχείρημα, επιχείρησε φέτος ο Οδυσσέας Παπασπηλιόπουλος, ηθοποιός αξιώσεων, ο οποίος έχοντας ήδη κάνει κάποια δειλά βήματα στην σκηνοθεσία («Masterclass», «7 χρόνια», «Η προδοσία» κλπ στις αθηναϊκές αίθουσες), παίρνει το χρίσμα από το Εθνικό Θέατρο, για να κάνει το μεγάλο βήμα στην Επίδαυρο, μέσα από το Φεστιβάλ Αθηνών και Επιδαύρου.

Θα είμαι εξαρχής σαφής και ξεκάθαρος χωρίς να επιχειρήσω να «στρογγυλοποιήσω» το λόγο μου: Η παράσταση υπήρξε δραματικά απογοητευτική. Το «δραματικά», το τονίζω ιδιαίτερα, μιας και η διάψευση κάθε προσδοκίας μας υπήρξε καταιγιστική, αναπάντεχη και ίσως μη αναμενόμενη με βάση τις προηγούμενες δουλειές του σκηνοθέτη. Γιατί τελικά, η Επίδαυρος, δεν είναι σε καμία περίπτωση αθηναϊκή αίθουσα και δεν μπορεί να αντιμετωπίζεται έτσι.

Δεν είναι απλά και μόνο ότι δεν διακρίναμε απολύτως καμία έμπνευση στη σκηνοθεσία. Η παράσταση δεν έφτανε να ακουστεί στο κοίλον προφανώς λόγω της ανορθόδοξης διάταξης των υποκριτών στην ορχήστρα. Δεν σημείωσε απολύτως καμία πρωτοτυπία μιας και η συνθήκη «θέατρο μέσα στο θέατρο» δεν κομίζει πλέον «γλαύκας εις Επίδαυρον» και αντιγράφοντας εκ του προχείρου τον Λουίτζι Πιραντέλλο του περασμένου αιώνα, υπαινίσσεσαι τη δική σου αδυναμία να εντρυφήσεις στα άδυτα του Αριστοφάνη και να καταθέσεις δική σου, σύγχρονη πρόταση (να σημειώσουμε ότι ο Πιραντέλλο έκανε ολόκληρη θεατρική σπουδή στο «Απόψε αυτοσχεδιάζουμε» που πρόσφατα ανέστησε το Εθνικό Θέατρο με την ιστορική –κατά τη γνώμη μου- παράσταση του Δημήτρη Μαυρίκιου και που τόσο αγχωτικά προσπάθησε η παράσταση του Οδυσσέα Παπασπηλιόπουλου να μοιάσει).

Η εξαιρετική μετάφραση του Σωτήρη Κακίση και ο προβοκατόρικος πολιτικός λόγος του Αριστοφάνη, σε μια πρωτοφανή συνθήκη αγνοήθηκαν επιδειχτικά, περιφρονήθηκαν συνειδητά και απαξιώθηκαν με τον πλέον πανηγυρικό τρόπο. Ολόκληρη η παράσταση, βασίζεται αποκλειστικά και μόνο στα εμβόλιμα επεισόδια που παρεμβάλλονται διακόπτοντας τη ροή της σε μια συνθήκη που θέλει τους ηθοποιούς να βγαίνουν από τους ρόλους, να υποδύονται τους εαυτούς τους, και να θέτουν το κείμενο υπό μορφή (και αμφισβήτηση) πρόβας. Ουδείς πλέον, δίνει σημασία στην Λυσιστράτη και την εξέλιξη της δραματουργίας και της υπόθεσης και η παράσταση παίρνει λεπτό προς λεπτό τη μορφή μιας κακοστημένης επιθεώρησης με όλα τα στοιχεία του είδους («αυτοσχεδιασμοί». επιτόπιες ατάκες, διάλογος με το κοινό κλπ) παράγοντας εύκολο και αβασάνιστο γέλιο με χοντροειδή γκαγκς που θυμίζουν αμερικάνικα κόμικ, και με τον σκηνοθέτη να «μπουκάρει» στην ορχήστρα υποδυόμενος (στην κυριολεξία) τον σκηνοθέτη. Είναι τόσο διακριτή η έλλειψη σκηνοθεσίας στο κείμενο του Αριστοφάνη, που η παράσταση τελειώνει και ουδείς έχει πάρει πρέφα ποια ήταν η Λυσιστράτη και για ποιο λόγο μας απασχόλησε. Το μότο «διακοπή λόγω διαφωνίας» επαναλαμβάνεται συνεχώς στους υπέρτιτλους. Το ίδιο, καθαυτό έργο με την ευθύνη της δραματουργικής επεξεργασίας του ίδιου του σκηνοθέτη, απεμπολίστηκε, εξορκίστηκε θαρρείς με τον απήγανο, αποτάσσοντας το με όποιο σκηνικό μέσο διέθετε.

Έτσι για παράδειγμα, η σπαρταριστή σκηνή Κινησία (Νίκος Ψαρράς)- Μυρρίνης (Αγορίτσα Οικονόμου) καταλήγει σε εύπεπτο γλυκανάλατο κάδρο αμερικάνικης ερωτικής κομεντί, η πολιορκία της Ακρόπολης είναι ένας κουρελοπόλεμος με ξεσηκωτικούς ντίσκο ρυθμούς και φωτορυθμικά, ενώ το τρεχαλητό γίνεται σχεδόν το αποκλειστικό σκηνοθετικό εύρημα. Όταν οι ηθοποιοί δεν τρέχουν ο ένας πίσω από τον άλλο, στέκονται στους κρατήρες τους, με την μάσκα τους και σε απόσταση, καταθέτοντας ίσως και το μοναδικό σύγχρονο σχόλιο μιας παράστασης στην εποχή της καραντίνας που όμως «ξέμεινε» τελικά ορφανό, μέσα στην επιθεωρησιακή δίνη της. Όλες σχεδόν οι σκηνές και τα επεισόδια καταλήγουν σε ανεξήγητες μελό ατμόσφαιρες. Δε θα αφήσουμε ασχολίαστη τη (συμπτωματική;) χρήση και εδώ της ερασμιακής προφοράς, αυτήν την φορά όμως ως σκωπτικό στοιχείο αποδόμησης.

Όλα μπήκαν στην υπηρεσία αυτού του σκοπού, του επιθεωρησιακού προσδιορισμού: τα σκηνικά κουρέλια και οι κρατήρες της Όλγας Μπρούμα, η μουσική της Κατερίνας Πολέμη (άστοχη σε πολλά σημεία), οι φωτισμοί επαρχιώτικης ντισκοτέκ που θύμιζαν φανταζέ εντερπράιζ-ατραξιόν περιπλανώμενου ροντέο του Νίκου Βλασόπουλου, ακόμα και τα ιδιαίτερα κοστούμια του Άγγελου Μέντη (φαντάζομαι κρύβεται ο ίδιος πίσω από τις πολύ όμορφες μάσκες, για τις οποίες δεν έχουμε credits) που με διαφορετική συνθήκη θα έδιναν στίγμα, χρώμα και άποψη, εδώ παρασύρθηκαν από τον στρόβιλο της γενικότερης θολούρας της παράστασης.

Και μιλάω για θολούρα, γιατί ούτε και το ιδεολογικό της πρόσημο υπήρξε σαφές. Η «Λυσιστράτη», το έργο του Αριστοφάνη που εκφράζει την αναγκαιότητα της οργανωμένης πάλης και του αγώνα για τη λήξη των πολέμων, την επικράτηση της ειρήνης, και της αναδιοργάνωσης της κοινωνίας πάνω σε ανθρώπινους δρόμους, αυτό το κατεξοχήν κοινωνικό έργο, που προτείνει στην ανθρωπότητα να βάλει στην άκρη προσωπικά πάθη και στερεότυπα, να αγνοήσει προσωπικές επιδιώξεις και συμφέροντα και που προσβλέπει στην ατομική ευημερία μέσα από την κοινωνική οργάνωση την βασισμένη στην αγάπη και την κατανόηση, τελειώνει με τον πλέον μοναχικό, απογοητευτικό, ατομικό τρόπο, παραθέτοντας το σύγχρονο αφήγημα περί ατομικής ευθύνης: Και οι δεκατέσσερεις ηθοποιοί μαζί με τον σκηνοθέτη, ο καθένας μόνος του, στον κρατήρα του, να παλεύει ο καθένας με τα δικά του φαντάσματα, να ζητάει τις δικές του «προσωπικές» συγγνώμες, να αγωνιά για τα δικά του προσωπικά «θέλω». Οι ηθοποιοί στους κρατήρες τους, κι εμείς στα σπίτια μας, μακριά από τις πλατείες, μακριά από τους δρόμους, μακριά και έξω από κάθε μορφή κοινωνικοποίησης. Ένα έργο βαθιά πολιτικό μετατράπηκε εν μια νυκτί και με ελαφρά τη συνείδηση σε άστοχη συνεδρία ομαδικής ψυχανάλυσης. Προφανώς και ο σκηνοθέτης, προσπαθεί να αποτυπώσει την πρόσφατη καραντίνα από την επιδημία και τις σαφέστατα ψυχολογικές επιπτώσεις της, αλλά το κάνει με τόσο επιδερμικό τρόπο, αφαιρώντας της το κοινωνικό πρόσημο, που τελικά όλα αυτά ούτε ως εντύπωση δεν απασχολούν το κοινό (και θα’ πρεπε; ίσως αντιτείνει κάποιος, αλλά αυτό είναι μια άλλη μεγάλη κουβέντα που δεν χωρά στα στενά περιθώρια ενός κριτικού και μόνο κειμένου)

Η Βίκυ Σταυροπούλου υπήρξε η πιο ανύπαρκτη ίσως Λυσιστράτη από καταβολής παραστασιογραφίας του έργου, με ευθύνη και της σκηνοθεσίας, Συντέλεσε όμως και η ίδια με τον πιο εύσχημο τρόπο σε αυτή την απουσία της ηρωίδας της. Πανταχόθεν απούσα και πανταχού παρούσα. Η Λυσιστράτη δεν ήταν πουθενά στην ορχήστρα, η Βίκυ Σταυροπούλου και το alter ego της, η σπουδαία, αείμνηστη Ρένα Βλαχοπούλου, ήταν σαρωτικά παντού.

Και οι υπόλοιπες ερμηνείες όμως κινήθηκαν ακριβώς γύρω από αυτόν τον επιθεωρησιακό άξονα. Θα ξεχωρίσω αναμφισβήτητα τον Πρόβουλο του Γιάννη Κότσιφα, την ελισσόμενη και συνεχώς εξελισσόμενη Αγορίτσα Οικονόμου, την πολύ ευχάριστη έκπληξη Δάφνη Δαυίδ, τον πάντα συνεπή και με σπουδή στους ρόλους του Στέλιο Ιακωβίδη, τον απόλυτα μετρημένο Γιώργο Ματζιάρη και τον γεμάτο ορμή Πάρη Αλεξανδρόπουλο. Αμήχανες και έξω από τα νερά τους σε αυτούς τους σκηνοθετικούς κώδικες της παράστασης υπήρξαν η Βίκυ Βολιώτη και η Στεφανία Γουλιώτη, ενώ ο Νίκος Ψαρράς προσπάθησε να «μιλήσει» επιθεωρησιακά με το κοινό και το κείμενο, να βρει τις άκρες του, εκτεθειμένος και απροστάτευτος σε έναν άλλο ετερόκλητο υποκριτικό δρόμο. Με συνέπεια στο σκηνοθετικό στόχο, ο Βαγγέλης Δαούσης, η Νεφέλη Μαϊστράλη και η Ελπίδα Νικολάου.

Η σημαντικότερη στιγμή της παράστασης, η μόνη που συνεπήρε το κοινό, η μόνη που άγγιξε και μίλησε σε όλα τα επίπεδα, ήταν αναμφισβήτητα η πολύ λιτή απόδοση της παράβασης και η χρήση ως φόρος τιμής, του τραγουδιού του Μάνου Χατζιδάκι «Ο Μύθος», που το είχε γράψει το 1957 για την Λυσιστράτη του Αλέξη Σολωμού με την Μαίρη Αρώνη. Μεγάλο κέρδος από την παράσταση, έστω και με τις συγκεκριμένες συνθήκες. Ταυτόχρονα όμως και βαθιά περισυλλογή. Για ένα θέατρο, από νέους δημιουργούς, που δείχνουν να αδυνατούν να βρουν και να καταθέσουν νέες οπτικές, να δημιουργήσουν, να μιλήσουν στις ψυχές. Και μια διαπίστωση, ότι όλα αυτά ο κάθε δημιουργός τα αναζητά και τα ψάχνει. Και μια ελπίδα, ότι, τελικά, θα τα βρει. Επί του παρόντος όμως, «διακοπή λόγω διαφωνίας».

Υγ. Ο Οδυσσέας Παπασπηλιόπουλος, είναι ένας πολύ σπουδαίος ηθοποιός .Αυτό είναι αδιαπραγμάτευτο.

Διαβάστε επίσης: 

9+1 Ηθοποιοί Που Ερμήνευσαν Τη Λυσιστράτη

Συνέντευξη: Γιώτα Δημητριάδη 

Φωτογραφίες: Χριστίνα Δενδρινού 

Στην Πειραιώς 52, εκεί στο «Σχολείον» της Ειρήνης Παππά, κρύβεται ένας θαυμαστός χώρος και κόσμος, που το μόνο που τον χωρίζει από εμάς είναι η μεγάλη γκρι μεταλλική πόρτα. Εκεί στεγάζεται τα τελευταία χρόνια η δραματική σχολή του Εθνικού Θεάτρου.

Στο τέλος των λιθόκτιστων κτιρίων δεσπόζει η νέα θερινή σκηνή, την οποία θα εγκαινιάσει η περίφημη Λυσιτστράτη του Αριστοφάνη σε σκηνοθεσία Οδυσσέα Παπασπηλιόπουλου. Ωστόσο, το βάπτισμα του πυρός αυτή η παράσταση θα το λάβει στις 31 Ιουλίου στην Επίδαυρο.

Επιστρέφοντας στον χώρο μας και ανοίγοντας τη συρόμενη πόρτα, κάνει την εμφάνισή του ο πιο κεφάτος οικοδεσπότης, ο σκύλος της σχολής, ο Μάρκος.

Φαντάζομαι πως ο covid -19 έχει επηρεάσει και όλη τη σκηνοθεσία της παράστασης...

 Δεν ξέρουμε τίποτα για τη ζωή σου όλα αυτά τα χρόνια που σε παρακολουθούμε. Έχεις κάνει προσπάθεια να προστατεύσεις την προσωπική σου ζωή;

 Λυσιστράτη 

Διαβάστε επίσης: 

Είδα Τη «Βασίλισσα Της Ομορφιάς», Σε Σκηνοθεσία Ελένης Σκότη

Συνέντευξη Με Τον Γιάννη Κότσιφα, Στα Παρασκήνια Του «Βυσσινόκηπου»

Στεφανία Γουλιώτη: «Στις Πρόβες Διαλύομαι Γνωρίζοντας Τον Εαυτό Μου»