Από τη Μαρία Κακαλή

Ο Νίκος Καζαντζάκης ήταν ένας από τους σημαντικότερους Έλληνες Λογοτέχνες. Υπήρξε, επίσης, θεατρικός συγγραφέας, κριτικός, μεταφραστής, δημοσιογράφος, πολιτικός. Για την προσωπικότητά του και πρωτίστως το φιλοσοφικό πνεύμα με το οποίο ενέδυσε τα έργα του, έγινε γνωστός στα πέρατα του κόσμου. Αμφισβητήθηκε και πολεμήθηκε από την Εκκλησία. Τίποτα, όμως, δεν ήταν αρκετό για να περιορίσει τη δυναμική της γραφής του. Τουναντίον… εξήντα πέντε χρόνια μετά τον θάνατό του, ο λόγος του παραμένει «ζωντανός» και καίριος.

Ο Νίκος Καζαντζάκης γεννήθηκε στο Ηράκλειο στις 18 Φεβρουαρίου 1883. Κρητικός στην καταγωγή, μπολιάστηκε με τις αξίες που του μεταλαμπάδευσε η οικογένειά του. Η μεγάλη του αδυναμία στη μητέρα αντιδιαστελλόταν στη συγκρουσιακή σχέση που ανέπτυξε με τον πατέρα του. Στο σύγγραμμα «Αναφορά στον Γκρέκο», η εκ διαμέτρου αντίθετη εικόνα των προπατόρων του, αποτυπώνεται γλαφυρά… η μάνα θλιμμένη και καλοσυνάτη, ο πατέρας «λιόντας» που κατασπαράζει κάθε κομμάτι της…

Ο Καζαντζάκης έφυγε από την Κρήτη, προκειμένου να σπουδάσει στη Νομική της Αθήνας. Ολοκλήρωσε τις σπουδές του το 1906. Το ίδιο έτος δημοσίευσε το «Όφις και Κρίνο», ένα είδος ημερολογίου στο οποίο διακρίνονται οι πρώιμες υπαρξιακές του αναζητήσεις. Άξιο μνείας είναι το γεγονός πως το βιβλίο αυτό δεν κυκλοφόρησε με το όνομά του αλλά με το ψευδώνυμο «Κάρμα Νιρβαμή». Το ψευδώνυμο αυτό, όπως και τα «Ακρίτας» και «Πέτρος Ψηλορείτης», χρησιμοποιήθηκαν από τον Καζαντζάκη και στα άρθρα που εκπονούσε για διάφορα περιοδικά.

Λίγο αργότερα, μετέβη στη γαλλική πρωτεύουσα, με σκοπό να παρακολουθήσει μαθήματα μεταπτυχιακού επιπέδου. Στο Παρίσι συναναστράφηκε τον φιλόσοφο Ανρί-Λουίς Μπεργκσόν και γνώρισε τις ιδέες του σχετικά με την ελεύθερη διανόηση, την ανυπόταχτη βούληση και τα όρια της γλωσσικής ταυτότητας. Ο Έλληνας συγγραφέας επηρεάστηκε πολύ από τη γνωριμία του με τον Μπεργκσόν. Μάλιστα, επιδόθηκε σε αντιπαραβολή των ιδεών του φιλοσόφου με εκείνων του Νίτσε, κάτι που καθίσταται διακριτό στην «Αναφορά στον Γκρέκο» και στην «Ασκητική».

Την επιστροφή του στην πάτρια γη ακολούθησε ο γάμος του με την αντικομφορμίστρια Γαλάτεια Αλεξίου, την οποία νυμφεύθηκε, εν αγνοία του πατέρα του, στο εκκλησάκι του Αγίου Κωνσταντίνου στο Ηράκλειο της Κρήτης. Το αξιοσημείωτο στο γεγονός αυτό που συντελέστηκε το 1911, έχει να κάνει με την επιλογή της τοποθεσίας, καθώς το εκκλησάκι βρισκόταν σε νεκροταφείο. Με αυτό τον τρόπο, ο Καζαντζάκης θέλησε να αναδείξει τον άρρηκτο δεσμό μεταξύ του έρωτα και του θανάτου… Σημειώνεται πως, ο γάμος του με την Αλεξίου έληξε άδοξα.

Λίγους μήνες μετά τον γάμο, ο συγγραφέας πήρε μέρος στον Α΄ Βαλκανικό Πόλεμο. Προηγουμένως, είχε ιδρύσει με τον Άγγελο Σικελιανό τον «Εκπαιδευτικό Όμιλο», έναν σύλλογο με μέλη από διάφορους χώρους, όπως η Λογοτεχνία, η Πολιτική και η Εκπαίδευση. Ανάμεσά τους ο Ίων Δραγούμης, ο Ανδρέας Καρκαβίτσας, ο Λορέντζος Μαβίλης, κ.ά.

Ο Καζαντζάκης συνδέθηκε στενά με τον Σικελιανό. Οι αναλύσεις τους σχετικά με τα υπαρξιακά ζητήματα του ανθρώπου ήταν ατέρμονες. Από κοινού αποφάσισαν την επίσκεψή τους στο Άγιο Όρος και την παραμονή τους σε αυτό για σαράντα ημέρες. Ακολούθησε μια μοναδική περιήγηση των δύο σε σημαντικές πόλεις της Ελλάδας… Δελφοί, Θήβες, Ακρόπολη, Σίφνος, Μυστράς, Σπάρτη, Ταΰγετος, Μυκήνες.

Ωστόσο, οι αντιμαχόμενες πολιτικές τους πεποιθήσεις αλλά και η συνυποψηφιότητά τους για το Νόμπελ Λογοτεχνίας το 1946 που πυροδότησε την αντίδραση του Σικελιανού, επέφερε την οριστική ρήξη στη σχέση τους. Σημειώνεται πως, ο Καζαντζάκης είχε προταθεί εννέα φορές για το Νόμπελ Λογοτεχνίας.

Επίσης, το 1946, ο Καζαντζάκης εγκατέλειψε οριστικά την Ελλάδα και εγκαταστάθηκε στην πόλη Αντίμπ της Γαλλίας, όντας απογοητευμένος από την πνευματική και πολιτική κατάσταση που επικρατούσε. Στην απόφασή του αυτή συνετέλεσε, εκτός των άλλων, και η αποτυχημένη εμπλοκή του στην Κυβέρνηση Σοφούλη αλλά και η απομάκρυνσή του από την έδρα της Ακαδημίας Αθηνών.

Ένα χρόνο νωρίτερα, το 1945, νυμφεύθηκε την Ελένη Σαμίου, η οποία υπήρξε η συνοδοιπόρος του στη ζωή μέχρι την ημέρα του θανάτου του. Από την άλλη πλευρά, η συγγραφική δημιουργικότητα του Νίκου Καζαντζάκη ήταν πλέον ανεξάντλητη. Τα μυθιστορήματά του μεταφράστηκαν σε σαράντα γλώσσες, με τα έργα «Ζορμπάς», «Ο Χριστός ξανασταυρώνεται», «Αδερφοφάδες», «Καπετάν Μιχάλης», «Τελευταίος πειρασμός», και «Ο φτωχούλης του Θεού», να αποτελούν τα πιο μεταφρασμένα έργα του Κρητικού Λογοτέχνη. Το ίδιο συνέβη και με το φιλοσοφικό του δοκίμιο, με τίτλο «Ασκητική».

Ωστόσο, ο Καζαντζάκης, παρά το λογοτεχνικό του τάλαντο, πολεμήθηκε σθεναρά. Η Εκκλησία άναψε τη σπίθα της πολεμικής εναντίον του. Οι εκπρόσωποί της ερμήνευσαν τον «Καπετάν Μιχάλη» και πολλώ δε μάλλον τον «Τελευταίο Πειρασμό», ως έργα που προσέβαλλαν την Ορθοδοξία και δη το πρόσωπο του Χριστού. Το αποτέλεσμα; Απαγορεύσεις των βιβλίων, προπηλακισμοί και απειλές για αφορισμό του Καζαντζάκη.

Η δυναμική της στάσεως αυτής της Εκκλησίας, επιβεβαιώθηκε και όταν ο συγγραφέας απεβίωσε. Ο θάνατός του επήλθε στις 26 Οκτωβρίου 1957 στο Φράιμπουργκ της Δυτικής Γερμανίας από μια μορφή ασιατικής γρίπης. Παρά την παρέμβαση του Γεωργίου Παπανδρέου, οι ιερείς αρνούνταν τη φιλοξενία της σορού σε κάποιο ναό της Αττικής, έως ότου αυτή μεταφερθεί στη γενέτειρα του Καζαντζάκη. Ως εκ τούτου, παρέμεινε στο στρατιωτικό αεροδρόμιο της Ελευσίνας. Δέκα ημέρες αργότερα, τελέστηκε η νεκρώσιμος ακολουθία στο Ηράκλειο, με τον τότε Αρχιεπίσκοπο Κρήτης Ευγένιο, να απαγορεύει την παράσταση των ιερέων στην ταφή.

Αυτό που είναι σημαντικό να σημειωθεί, σχετίζεται με το γεγονός πως η προσωπικότητα και η γραφή του Καζαντζάκη υπήρξαν εμβληματικές και αναγνωρίστηκαν σε παγκόσμιο επίπεδο. Κατά συνέπεια, η στάση της Εκκλησίας δεν κατέστη ικανή να αμαυρώσει την αξία του ως Λογοτέχνης και πνευματική φυσιογνωμία. Πέραν τούτου, ο Καζαντζάκης έχει αναδειχθεί, όχι μόνο ως λόγιος, αλλά και ως ένας σύγχρονος Έλληνας φιλόσοφος, που επιδόθηκε σθεναρά στην αναζήτηση της ελευθερίας του ανθρώπου.

Με αφορμή τη συμπλήρωση 60 χρόνων από τον θάνατο του Νίκου Καζαντζάκη, ο δήμος Αθηναίων και πολιτιστικοί φορείς της πόλης τιμούν τον μεγάλο Έλληνα συγγραφέα με σειρά εκδηλώσεων, το Φεβρουάριο και το Μάρτιο, στο Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο, στο Πολιτιστικό  Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος , στο Γαλλικό Ινστιτούτο Αθήνας και στην Εθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδας.

Ένας ηθοποιός με μεγάλη διεθνή πορεία και αναγνωρισιμότητα, ο Γιώργος Χωραφάς, στήνει Το Θεατρικό αναλόγιο στα Γαλλικά «Αναζητώντας τον Ζορμπά –Αποσπάσματα» με ελεύθερη είσοδο για το κοινό, που παρουσιάζεται στις 4 Μαρτίου, στις 13.30 στο Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο και στις 5 Μαρτίου, στις 12 μετά το μεσημέρι, στο Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος, αίθουσα Book Castle

Η εκδήλωση είναι μια πρωτοβουλία του Δικτύου Πολιτισμού Αθήνας του δήμου Αθηναίων (Athens Culture Net του Δήμου Αθηναίων) σε συνεργασία με το Εθνικό Θέατρο, τις εκδόσεις Καζαντζάκη ,την Εθνική Βιβλιοθήκη, το Βυζαντινό & Χριστιανικό Μουσείο και το Υπουργείο Πολιτισμού.

Το έργο «Αναζητώντας τον Ζορμπά» σκιαγραφεί τη δυνατή φιλία, το  βαθύ σεβασμό και τον αμοιβαίο θαυμασμό, που ένωνε τον Νίκο Καζαντζάκη και τον Γιώργο Ζορμπά εργάτη στο ορυχείο λιγνίτη στη Μάνη, που νοίκιασε το 1917 ο σπουδαίος συγγραφέας, στην προσπάθεια του να θέσει τα πνευματικά και πολιτικά του ιδεώδη στη διαδικασία της πραγμάτωσης και εν τέλει, στη γένεση  του διάσημου μυθιστορήματος «Αλέξης Ζορμπάς».

Ο δημοφιλής πρωταγωνιστής Γιώργος Χωραφάς, μέσω της σχέσης των δύο αντρών, των συζητήσεων τους για τη δικαιοσύνη, την ελευθερία, τον πόλεμο, την γυναίκα, την τροφή, την λογική και τον Θεό, όπως αποτυπώνονται στο μυθιστόρημα, προχωρά το θεατρικό του αναλόγιο στην αλληγορία του τζίτζικα και του μέρμηγκα που, όπως ο ίδιος λέει, ακολουθεί τους σημερινούς Έλληνες, οι οποίοι αισθανόμενοι μια συλλογική ενοχή, έχουν εγκλωβιστεί σε μια καταπιεστική κρίση και θυσιάζονται στον βωμό του αγώνα για παραγωγικότητα.

Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο:  Βασ. Σοφίας 22, Αθήνα

Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος, αίθουσα Book Castle ισόγειο: λεωφ. Ανδρέα Συγγρού 364, Καλλιθέα

Την ερχόμενη Παρασκευή 17 Φεβρουαρίου, στις 19.00, το Γαλλικό Ινστιτούτο Αθήνας φιλοξενεί την εκδήλωση «Ο Νίκος Καζαντζάκης και η ποίηση, η Οδύσσεια ή η πορεία  ενός ελεύθερου  ανθρώπου». Τη βραδιά παρουσιάζει ο Γιώργος Στασινάκης  πρόεδρος  της  Διεθνούς Εταιρείας Φίλων Νίκου Καζαντζάκη.  Αποσπάσματα του  μεγάλου  επικού ποιήματος των 33.333 στοίχων, διαβάζουν οι ηθοποιοί Anne-Lise Fritsch και Θανάσης Λέκκας υπό τις μελωδίες  των Artefacts Ensemble και του κρητικού τραγουδιστή, Χαΐνη Δ. Αποστολάκη.

Η εκδήλωση πραγματοποιείται με την υποστήριξη της Πρεσβείας της Ελβετίας στην Ελλάδα, των εκδόσεων Καζαντζάκη, του Μουσείο Νίκου Καζαντζάκη και του Δικτύου Πολιτισμού της Αθήνας (Athens Culture Net του δήμου Αθηναίων).

Γαλλικό Ινστιτούτο Αθήνας, Αμφιθέατρο THEO ANGELOPOULOS: Σίνα 31

Τέλος η Εθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος από τις 3 έως τις 31 Μαρτίου 2017, παρουσιάζει την έκθεση βιβλίων και χειρογράφων του συγγραφέα «Ματιές στο έργο του Νίκου Καζαντζάκη».

Σε δύο προθήκες της βιβλιοθήκης στο Βαλλιάνειο κτίριο, εκτίθενται έργα και χειρόγραφα του Νίκου Καζαντζάκη, μεταξύ των οποίων ξεχωρίζει ιδιόχειρη αφιέρωση του συγγραφέα στην Εθνική Βιβλιοθήκη στο εσώφυλλο της μετάφρασης της Θείας Κωμωδίας του Δάντη.

Εθνική Βιβλιοθήκη Ελλάδος, Βαλλιάνειο κτίριο: Πανεπιστημίου 32