Εκτύπωση αυτής της σελίδας

Μικρασιατική καταστροφή: Βιβλία μουτζουρωμένα με κάρβουνο και αποκαΐδια… Κύριο

Από τη Μαρία Κακαλή

Περίπου ένας αιώνας έχει περάσει από τη Μικρασιατική Καταστροφή, ένα γεγονός που έμελε να διαποτίσει με αίμα τις σελίδες της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας. Το όραμα της Μεγάλης Ιδέας και ο αλυτρωτισμός ενέπνευσαν τον Ελευθέριο Βενιζέλο και τον οδήγησαν σε μια σειρά από πολιτικές και στρατιωτικές αποφάσεις που εν τέλει απέβησαν μοιραίες για τον ελληνικό στρατό που εστάλη για να πολεμήσει στη Μικρά Ασία. Το ίδιο τραγικές ήταν οι συνέπειες και για τους Έλληνες που διαβιούσαν σε αυτές τις περιοχές και αναγκάστηκαν, όσοι δεν μακελεύτηκαν ή βασανίστηκαν από τους Τούρκους, να ξεριζωθούν. Η καταστροφή και πυρπόληση της Σμύρνης τον Σεπτέμβριο του 1922, δεν άφησε μόνο αποκαΐδια και συντρίμμια, σφαγιασμένα σώματα και ψυχές, αλλά και ένα κομμάτι του ελληνικού πολιτισμού που κατακρεουργήθηκε από βάρβαρα χέρια και πέρασε στη λήθη.

Τα τραγικά αυτά γεγονότα ενέπνευσαν πολλούς Λογοτέχνες, οι οποίοι θέλησαν να συμπεριλάβουν στα μυθιστορήματά τους είτε περιγραφές αυτών, ενίοτε βιωματικές, είτε θύμησες από τις άλλοτε ξέγνοιαστες ημέρες στις περιοχές της Ιωνίας.

113768 600x800

Ο Στρατής Δούκας συνέγραψε την «Ιστορία ενός αιχμαλώτου», ένα έργο το οποίο εκδόθηκε το 1929 και αποτελεί μια σύντομη και λιτή και συνάμα περιεκτική και παραστατική αφήγηση των περιπετειών όσων δεν μπόρεσαν να διαφύγουν έγκαιρα από τα παράλια της Μικράς Ασίας. Η πλοκή επικεντρώνεται στον αιχμάλωτο Νικόλα Κοζάκογλου, ο οποίος αγωνίστηκε να επιβιώσει κάτω από ακραίες και απάνθρωπες συνθήκες κράτησης. Ωστόσο, ο Στρατής Δούκας κατάφερε με την αφήγησή του να αναγάγει την ιστορία του Κοζάκογλου από ατομική σε συλλογική, αντικατοπτρίζοντας με αυτό τον τρόπο τον πόνο και την απελπισία που βίωσαν όλοι οι αιχμάλωτοι.

9789600510119

Ο Ηλίας Βενέζης, γεννημένος στο Αϊβαλί το 1904 και ένας από τους σημαντικότερους εκπροσώπους της «Γενιάς του ‘30», εξέδωσε το «Νούμερο 31328» το 1931. Πρόκειται για ένα βιωματικό έργο, καθώς σε αυτό περιγράφονται οι κακουχίες που ο ίδιος βίωσε στα «αμελέ ταμπουρού», στα τάγματα εργασίας της Ανατολής που μεταφέρονταν όσοι αιχμάλωτοι Έλληνες δεν μπόρεσαν να διαφύγουν στην Ελλάδα μετά την Καταστροφή της Σμύρνης. Ο Ηλίας Βενέζης ήταν από τους λίγους αιχμαλώτους που κατάφεραν να επιβιώσουν. Το «Νούμερο 31328», στην πραγματικότητα, αποτελεί ιστορικό ντοκουμέντο για τις συνθήκες κράτησης και εργασίας στα κάτεργα της Ανατολής την εποχή εκείνη.

matomena xwmata

Η Διδώ Σωτηρίου, καταγόμενη και εκείνη από τον Κιρκιντζέ Αϊδινίου, συνέγραψε τα «Ματωμένα Χώματα», ένα μνημειώδες έργο της σύγχρονης ελληνικής Λογοτεχνίας που από πολλούς χαρακτηρίστηκε ως η «Βίβλος της σύγχρονης εξόδου του Μικρασιάτικου Ελληνισμού». Η αφήγηση της ιστορίας του Μανώλη Αξιώτη, τα δεινά που υπέστησαν οι Έλληνες της Μικράς Ασίας μετά το πέρας του Μεγάλου

Πολέμου και εν τέλει η περιγραφή της καταστροφής της Σμύρνης, καθηλώνουν τον αναγνώστη και τον κάνουν να ριγεί σε κάθε αναφορά στη βεβήλωση της ιστορικής πόλης και στην ατίμωση των Ελλήνων Μικρασιατών. Η Διδώ Σωτηρίου απέδωσε με γλαφυρό τρόπο τις ανίερες πράξεις των Τούρκων και παράλληλα μεταλαμπάδευσε ένα ισχυρό αντιπολεμικό μήνυμα, προβάλλοντας τη φιλία του Μανώλη με τον Σεφκέτ. Τα «Ματωμένα Χώματα» εκδόθηκαν το 1962 και έκτοτε έχουν μεταφραστεί σε δεκάδες γλώσσες. Άξιο μνείας είναι το γεγονός πως το προκείμενο έργο έτυχε ευρείας απήχησης στην Τουρκία.

to agori sto theoreio

Ενδιαφέρον μυθιστόρημα της σύγχρονης νεανικής Λογοτεχνίας αποτελεί και το έργο της Αγγελικής Δαρλάση με τίτλο «Το αγόρι στο θεωρείο». Ο Δρόσος και δεκάδες άλλα παιδιά, συνοδευόμενα ή όχι από τις οικογένειές τους, αναγκάζονται να ξεριζωθούν από την πατρίδα τους και να διαβιώσουν στα θεωρεία του Δημοτικού Θεάτρου Αθηνών. Η συγγραφέας κατάφερε με αυτό το μυθιστόρημα να μεταλαμπαδεύσει τα μηνύματά της για τα δεινά που επιφέρει ο πόλεμος, εν προκειμένω η Μικρασιατική Καταστροφή, και να αναδείξει πως ακόμη κι ένα τόσο τραγικό γεγονός δεν είναι αρκετό για να επισκιάσει τη ζωή των ανθρώπων, πόσω μάλλον των παιδιών.

httpsepbooks.grdatafiles101095 1

Παράλληλα, υπήρξαν και πολλοί ξένοι συγγραφείς της σύγχρονης Λογοτεχνίας που πραγματεύτηκαν το θέμα της Μικρασιατικής Καταστροφής. Ανάμεσα σε αυτούς συγκαταλέγεται και η Marjorie, η οποία το 2014 εξέδωσε το έργο «Σμύρνη 1922. Η καταστροφή μιας πόλης». Στην πραγματικότητα, πρόκειται για μια από τις εγκυρότερες ιστορικές μελέτες που έχουν εκπονηθεί σχετικά, με τη συγγραφέα να περιλαμβάνει σε αυτήν δεκάδες βιβλία που αναφέρονται στη Μικρασιατική Καταστροφή, και την ίδια να αναδεικνύει με τον λόγο της τις αιτίες, τα γεγονότα αλλά και τις συνέπειες αυτής της τραγωδίας. Επιπλέον, στο έργο της παρατίθενται μαρτυρίες ανθρώπων που βίωσαν τον όλεθρο και την προσφυγιά. Στο ίδιο πλαίσιο αναπτύσσεται και το βιβλίο του Giles Milton με τίτλο «Χαμένος Παράδεισος. Σμύρνη 1922», που εκδόθηκε το 2012. Το προκείμενο έργο συντίθεται από δεκάδες πρωτογενείς πηγές, μαρτυρίες, ημερολόγια και ανέκδοτες επιστολές που σκιαγραφούν με κάθε λεπτομέρεια την επέλαση του τουρκικού ιππικού στη Σμύρνη στις αρχές Σεπτεμβρίου του 1922 και τα ακόλουθα γεγονότα που οδήγησαν στη λεηλασία και καταστροφή της πόλης αλλά και στον θάνατο και των ξεριζωμό χιλιάδων Ελλήνων της περιοχής.

 

Ολοκληρώνοντας αυτό το σύντομο αφιέρωμα στα λογοτεχνικά έργα που παραπέμπουν στα γεγονότα της Μικρασιατικής Καταστροφής, δεν μπορούν παρά να καταγραφούν κάποιοι από τους στίχους του Κωστή Παλαμά, από το ποίημά του «Το τραγούδι των προσφύγων», το οποίο συνεγράφη τον Νοέμβριο του 1922:

«τα κλαίτε εσείς τα πάντα σας, σπίτια, αγαθά, θεία δώρα,

παρατημένα, αφανισμένα, πλάσματα, πουλιά,

όπου όργωνεν ο Έρωτας, θερίζει ο χάρος τώρα,

πάει κι η πατρίδα κι η φωλιά.

Στάχυα όπου χρύσωναν τη γη, μαυρολογάν κοράκοι.

Τα δάκρυα καταπίνοντας, ζητάτε, (οϊμέ η στιγμή

που σας τρυπάει τα σωθικά σαράκι και φαρμάκι),

γωνιά ζητάτε και ψωμί.

Κι ό,τι θα αισθάνεστε πως είναι απάνου απ’ όλα τ’ άλλα

και πως αξίζει θησαυρούς, της ξεκληριάς παιδιά,

κι ό,τι ζητάτε ανείπωτο, το ξέρω· είναι μια στάλα

αγάπη και καλή καρδιά.

Και οι λυτρωμένοι, αλύτρωτοι. Κι οι αλύτρωτοι εδώ πέρα

δώστε να ιδούν του λυτρωμού μια χάρη, όσο φτωχή.

Η Ελλάδα μια, ακομμάτιαστη και αμέτρητη Μητέρα,

μια των Ελλήνων και η ψυχή!»

Από το 1998, η 14η Σεπτεμβρίου έχει καθιερωθεί ως Ημέρα Εθνικής Μνήμης της γενοκτονίας των Ελλήνων της Μικράς Ασίας από τους Τούρκους.