Εκτύπωση αυτής της σελίδας

Τόμας Έλιοτ: η «Έρημη Χώρα» ενός μεγάλου ποιητή Κύριο

Από τη Μαρία Κακαλή

 

Ο ποιητής Τόμας Στερνς Έλιοτ, γνωστός στο αναγνωστικό κοινό ως T.S. Eliot, γεννήθηκε στις 26 Σεπτεμβρίου 1888 στο Σαιντ Λιούις στο Μιζούρι. Ήταν το έκτο παιδί οικογένειας Αγγλοαμερικανών. Ο πατέρας ήταν δεινός επιχειρηματίας και η μητέρα του εργαζόταν ως εκπαιδευτικός και παράλληλα ασχολούταν με την ποίηση.

 

106883 ts eliot 014

Η ζωή του

Ο Τόμας γεννήθηκε με συγγενή διπλή κήλη, γεγονός που τον ανάγκασε να φοράει ειδικό επίδεσμο επί σειρά ετών. Παρακολούθησε μαθήματα αρχικά σε τοπικό σχολείο και εν συνεχεία στην «Ακαδημία Σμιθ» του Σαιντ Λιούις, προκειμένου να προετοιμαστεί για την εισαγωγή του στο Πανεπιστήμιο Ουάσιγκτον στο Μιζούρι, του οποίου συνιδρυτής ήταν ο παππούς του, ένας ουνιταριστής κληρικός. Σημειώνεται πως, ο Τόμας δεν πρόλαβε να τον γνωρίσει, καθώς απεβίωσε ένα χρόνο πριν τη γέννησή του. Διδάχθηκε ελληνικά. λατινικά, γαλλικά, γερμανικά, αρχαία ιστορία και αγγλική φιλολογία. Αργότερα, φοίτησε στο εκπαιδευτικό ίδρυμα της ιδιωτικής Ακαδημίας Μίλτον στη Βοστόνη, ενώ μετά από επιτυχείς εξετάσεις τον Ιούνιο του 1906, πέρασε στο πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ.

Κατά τη διάρκεια των σπουδών του στο Χάρβαρντ, συμμετείχε σε όλους τους πανεπιστημιακούς συλλόγους. Παράλληλα, διατέλεσε μέλος του συμβουλίου του περιοδικού «The Harvard Advocate». Τρία χρόνια μετά, ακολούθησε μεταπτυχιακές σπουδές στην αγγλική φιλολογία. Τότε συναναστράφηκε τον Αμερικανό συγγραφέα Κόνραντ Άικεν, τον διακεκριμένο ποιητή και φιλόσοφο Τζωρτζ Σανταγιάνα και τον καθηγητή Ίρβινγκ Μπάμπιτ. Το 1910 ταξίδεψε στην Ευρώπη και μελέτησε γαλλική φιλολογία στο Παρίσι, όπου και παρακολούθησε τις διαλέξεις του Ανρί Μπερξόν.

Το 1911 συνέχισε τις σπουδές του στο Χάρβαρντ, ως διδακτορικός φοιτητής του φιλοσοφικού κλάδου πλέον και, ασχολήθηκε με την ανατολική θρησκεία, μελετώντας παράλληλα τη σανσκριτική διάλεκτο. Ωστόσο, σύντομα στράφηκε προς την παραδοσιακή φιλοσοφία. Τρία χρόνια αργότερα, επέστρεψε Merton College της Οξφόρδης, προκειμένου να ολοκληρώσει τη διατριβή του. Τον Αύγουστο του 1914, ο Έλιοτ αφίχθη στο Λονδίνο και συνδέθηκε με τον Έζρα Πάουντ, ο οποίος θαύμαζε τα μέχρι τότε έργα του, με αποτέλεσμα να προωθεί τη φήμη σε άλλους σημαντικούς Λογοτέχνες.

Το 1915 γνώρισε τη μετέπειτα σύζυγό του, Βίβιεν Χέι-Γουντ, την οποία και νυμφεύτηκε κρυφά από τους γονείς του. Την άνοιξη του 1916, ο Έλιοτ ολοκλήρωσε

τη διατριβή του, με τίτλο «Experience and the Objects of Knowledge in the Philosophy of F.H. Bradley», επιθυμώντας παράλληλα να σταδιοδρομήσει ακαδημαϊκά στη φιλοσοφία, παρά τις ενστάσεις των γονέων του. Οικονομικοί λόγοι τον υποχρέωσαν να εργαστεί στην τράπεζα Lloyds. Το πρόβλημα υγείας που αντιμετώπιζε εκ γενετής και άλλες συγκυρίες, ανέστειλαν τη συμμετοχή του στον Μεγάλο Πόλεμο ή την τοποθέτησή του σε κάποια στρατιωτική υπηρεσία.

Οι πολλές επαγγελματικές και λογοτεχνικές του υποχρεώσεις συγκεράστηκαν με τα οικογενειακά προβλήματα που αντιμετώπιζαν αυτός και η σύζυγός του, με αποτέλεσμα να στραφεί για βοήθεια στον ψυχαναλυτή δρ. Βιτόζ, στη Λωζάννη.

Η κρίση που βίωνε στον γάμο του με την Βίβιεν, επέφερε το διαζύγιό τους στις αρχές της δεκαετίας του 1930. Σημειώνεται πως, η πρώην σύζυγός του πέθανε το 1947, ούσα σε ψυχιατρική κλινική του Λονδίνου. Ο Έλιοτ άφησε μια σειρά επιστολών, οι οποίες αποκαλύπτουν την παράλληλη μυστική σχέση που διατηρούσε επί δεκαεπτά συναπτά έτη με την έμπιστή του και δασκάλα, Χέιλ, η οποία προκειμένου να τον εκδικηθεί σε συνέχεια της άρνησής του να την νυμφευθεί, έφερε στο φως της δημοσιότητας τα γράμματα. Αν και πολλοί υποστηρίζουν πως, στο πρόσωπο της Χέιλ είχε βρει τη μούσα του, μια μερίδα μελετητών, εστιάζοντας σε μια από τις επιστολές του, τάσσεται υπέρ της άποψης πως μια φυσική και ολοκληρωμένη σχέση με τη γυναίκα που είχε ερωτευτεί ο Έλιοτ, θα οδηγούσε σε κατακερματισμό της ποιητικής του υπόστασης.

Το 1957 προχώρησε στη μυστική σύναψη ενός νέου γάμου, αυτού με την πρώην γραμματέα του Βάλερι Φλέτσερ. Τα προβλήματα υγείας που αντιμετώπισε τα επόμενα χρόνια, τον καταπόνησαν. Απεβίωσε από εμφύσημα στις 4 Ιανουαρίου 1965, στο Κένσιγκτον του Λονδίνου. Ο ίδιος είχε ζητήσει να αποτεφρωθεί η σωρός του και να εναποτεθεί στο Ιστ Κόκερ, χωριό των προγόνων του.

498496

Το έργο του

Οι συγγραφικές του ικανότητες ήταν διακριτές ήδη από τη νεαρή του ηλικία. Μάλιστα, ο ίδιος είχε προχωρήσει στην επιμέλεια και την έκδοση ενός περιοδικού ποικίλης ύλης, με τίτλο «The Fireside», ενόσω φοιτούσε στην «Ακαδημία Σμιθ». Το 1910 συνέγραψε τα σημαντικότερα έργα της νεανικής του ποίησης, «The Love Song of J. Alfred Prufrock» και «Portrait of a Lady». Αν και αρχικά ο Έλιοτ ξεκίνησε να εργάζεται ως εκπαιδευτικός στη μέση εκπαίδευση, σύντομα και ύστερα από παρότρυνση του Μπέρτραντ Ράσελ, επιδόθηκε στην εκπόνηση κριτικών κειμένων στα περιοδικά «International Journal of Ethics» και «New Statesman». Ωστόσο, σε

σύντομο χρονικό διάστημα, εκδόθηκε η πρώτη του συλλογή και απασχολήθηκε ως βοηθός εκδότη στο περιοδικό «Egoist».

Το 1922 δόθηκε σε κυκλοφορία το ποίημά του «Έρημη Χώρα», το οποίο αντικατόπτριζε τη ματαιότητα της σύγχρονης ζωής. Το ίδιο έτος, ο ίδιος ξεκίνησε την έκδοση του περιοδικού «Criterion», αποσκοπώντας στην προβολή του έργου σπουδαίων Ευρωπαίων Λογοτεχνών. Ανάμεσα στους συνεργάτες του συγκαταλέγονται κάποιοι από τους σημαντικότερους συγγραφείς και λόγιους της εποχής, όπως ο Λουίτζι Πιραντέλο, η Βιρτζίνια Γουλφ και ο Πωλ Βαλερύ.

Η θρησκευτική του πίστη, τον οδήγησε προς την Αγγλικανική Εκκλησία. Ο Έλιοτ βαφτίστηκε εν κρυπτώ. Μάλιστα, η επιλογή του αυτή έγινε διακριτή και στα κείμενα που εξέδιδε μέσω του «Criterion», τα οποία ως επί το πλείστον αποτελούσαν ηθικολογικές παρά καλλιτεχνικές ερμηνείες και προσεγγίσεις ποικίλων δημόσιων ζητημάτων. Ωστόσο, πολλοί οικείοι του αντιμετώπισαν με δυσπιστία αυτή του τη μεταστροφή. Τον χειμώνα του 1922 αναγνωρίστηκε ως Βρετανός πολίτης, ενώ παράλληλα αναδεικνυόταν και εκπρόσωπος των αγγλικών Γραμμάτων.

Αργότερα και παρά τις αλλαγές στην προσωπική του ζωή, επιδόθηκε στη συγγραφή των πρώιμων θεατρικών του έργων, με τίτλο «The Rock» και «To Φονικό στην Εκκλησιά». Ακόμη, το 1938, δόθηκαν στην κυκλοφορία οι συλλογές «Essays Ancient and Modern» και «Collected Poems 1909-1935». Η ποίησή του τον ανέδειξε σε μια από τις σημαντικότερες φυσιογνωμίες του πολιτισμού του 20ού αιώνα και ειδικότερα του μεταμοντερνικού κινήματος. Το 1948 τιμήθηκε με το Νόμπελ Λογοτεχνίας, ενώ ακολούθησαν και άλλες σημαντικές βραβεύσεις. Ωστόσο, ο Έλιοτ ήταν ανήσυχος για τη μετέπειτα πορεία του και τη διατήρηση της φήμης που είχε αποκτήσει. Η ανασφάλειά του ήταν έκδηλη στα περισσότερα από τα έργα του, ακόμη και στα πρώιμα.

Η ποιητική αλλά και γενικότερα η συγγραφική παραγωγή του Έλιοτ, επηρεάστηκε εν πολλοίς από τα ιστορικά γεγονότα του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου και τις επιπτώσεις που αυτός προκάλεσε σε κοινωνικό και πολιτιστικό επίπεδο. Αυτός ήταν και ο λόγος που τον οδήγησε να επιστρέψει στο παρελθόν και την παράδοση. Ο ίδιος τασσόταν υπέρ της άποψης πως, η ποίηση προορίζεται μόνο για την πνευματική ελίτ. Ο Γιώργος Σεφέρης επηρεάστηκε και ασχολήθηκε με το έργο του Έλιοτ, μεταφράζοντας την «Έρημη Χώρα» του στα ελληνικά.

«…Ο Απρίλης είναι ο μήνας ο σκληρός, γεννώντας

Μες απ’ την πεθαμένη γη τις πασχαλιές, σμίγοντας

Θύμηση κι επιθυμία, ταράζοντας

Με τη βροχή της άνοιξης ρίζες οκνές…»

Ο Σεφέρης, μάλιστα, εξέφραζε τον θαυμασμό του στον ποιητή αλλά και τη σημαντικότητα του έργο του: «…θα ήθελα, αν είχα την άδεια, να παρακινήσω τον αναγνώστη να προσπαθήσει να χαρεί την ποίηση του Έλιοτ με όλες τις ικανότητες που έχει για να χαρεί την ποίηση και με τα συναισθήματα που έχει μέσα του, έστω και αν δεν συμπίπτουν διόλου με τα συναισθήματα του Έλιοτ».

 

1f1aaa46d7e02f0dfb763b6a13879d97

Ελληνικές μεταφράσεις των έργων του:

· Τέσσερα κουαρτέτα: Ένα μήνυμα για το μέλλον της ανθρωπότητας, μετάφραση Έφη Αθανασίου, Αθήνα: Ίκαρος, 2002. · T. S. Eliot, μετάφραση Παυλίνα Παμπούδη, επιμέλεια σειράς Παυλίνα Παμπούδη, Αθήνα : Printa, 2002.

· Δεν είναι η ποίηση που προέχει: Δοκίμια για την ποίηση και τους ποιητές, μετάφραση Στέφανος Μπεκατώρος, Αθήνα: Πατάκης, 2003.

· Ποιήματα 1909-1962 = Collected poems 1909-1962, μετάφραση Αλκή Τσελέντη, Αθήνα: Δωδώνη, 2004

· Δέκα χορικά απ’ το «Βράχο», μετάφραση Ε. Ν. Μόσχος. – 3η έκδ. – Αθήνα: Ίκαρος, 2005. · Δάντης: Θεία Kωμωδία και Νέα Zωή, μετάφραση Στέφανος Μπεκατώρος, Αθήνα: Πατάκη, 2005. · Το εγχειρίδιο πρακτικής γατικής του γερο-Πόσουμ, μετάφραση Παυλίνα Παμπούδη, Γιάννης Ζέρβας. – 2η έκδ. – Αθήνα: Άγρα, 2005. · Η ρημαγμένη γη = The waste land , μετάφραση Κλείτος Κύρου – 2η έκδ. – Αθήνα: Ύψιλον, 2006.

· Η Έρημη Χώρα και άλλα ποιήματα, Εισαγωγή, Σχόλια, Μετάφραση Γ. Σεφέρη.