Από τη Νατάσα Κωνσταντινίδη
«Αυτή η γυναίκα είναι σα να έχει συνδεθεί με ένα καλώδιο που διαπερνά όλο τον πλανήτη. Κι αν οι παράλυτοι είμαστε εμείς;»
9-10 Νοεμβρίου 1938. Ακριβώς 80 χρόνια πριν, μέλη των Ταγμάτων Εφόδου και της Χιτλερικής Νεολαίας εξαπέλυσαν μια σειρά πογκρόμ κατά των Εβραίων της Γερμανίας. Έκαναν θρύψαλα περίπου 7500 βιτρίνες επιχειρήσεων εβραϊκής ιδιοκτησίας, λεηλάτησαν σπίτια και κοιμητήρια τους, ενώ τους εξανάγκασαν σε δημόσιο εξευτελισμό, να καθαρίζουν τα πεζοδρόμια με οδοντόβουρτσες. Σπασμένα τζάμια κάλυψαν τα πεζοδρόμια και έδωσαν στη νύχτα ορόσημο το όνομα «Kristallnacht», «Νύχτα των Κρυστάλλων ή Νύχτα των σπασμένων τζαμιών». Ίσως από τα πιο σημαντικά γεγονότα αντισημιτικής πολιτικής που σηματοδότησαν την μαζική έξοδο των Εβραίων από την Γερμανία από εκείνη την ημέρα και μέσα σε διάστημα λίγων μηνών.
Αφορμή για τις βεβηλώσεις στάθηκε η δολοφονία του Ερνστ Φον Ρατ, αξιωματούχου της Γερμανικής Πρεσβείας στο Παρίσι. Ο Έρσελ Γκρίνσπαν, ένας δεκαεπτάχρονος Πολωνοεβραίος είχε πυροβολήσει τον διπλωμάτη δύο μέρες πριν. Η Kristallnacht ήταν η απάντηση στη δολοφονία αυτή. Από την άλλη μεριά όμως, του Γκρίνσπαν ήταν η απάντηση στην απέλαση των γονιών του από την Γερμανία στα πλαίσια του διωγμού από το Ράιχ χιλιάδων Εβραίων με πολωνική υπηκοότητα.
Ο Μίλλερ πολωνοεβραϊκής καταγωγής και ο ίδιος δεν έμεινε ανεπηρέαστος από το γεγονός και το κατέγραψε σε ένα αλληγορικό έργο, κατά την άποψη μου πάντα, στην πιο ώριμη περίοδο της συγγραφικής του πορείας στο «Σπασμένο Γυαλί» (1995).
Το εν λόγω έργο δεν είναι σαν το « Ήταν όλοι τους παιδιά μου» ή σαν τον «Θάνατο του Εμποράκου», θεματικά τουλάχιστον, αλλά παραμένει ένα βαθιά αυτοβιογραφικό έργο όπου μέσα του καταγράφονται εκτός από την κριτική του αμερικανικού ονείρου και τον απόηχο της οικονομικής καταστροφής των γονιών του που τους οδήγησε στο Μπρούκλιν μετά το Κραχ του ’29, (τόπος που εκτυλίσσεται και το έργο) και ένας τουλάχιστον προβληματικός γάμος, πιθανότατα δικός του, αυτός με την εξαρτημένη από ουσίες Μέριλιν Μονρόε.
Ο Μίλλερ είχε ακούσει για μια γυναίκα που τότε παρέλυσε ξαφνικά, της οποίας ο σύζυγος συνεχώς φορούσε μαύρα σα να πενθούσε για τη ζωή του. Αυτή την εικόνα την κράτησε και χρόνια μετά αποτέλεσε έμπνευση για «Το Σπασμένο Γυαλί».
Το έργο πρωτοπαίχτηκε στην Ελλάδα την ίδια χρονιά της συγγραφής του, το 1995 από το Θέατρο των Εξαρχείων σε σκηνοθεσία Τάκη Βουτέρη. Φέτος έχουμε τη χαρά να το δούμε στο Θέατρο Πόλη σε σκηνοθεσία Άσπας Καλλιάνη, η οποία τα τελευταία δύο χρόνια μπήκε δυναμικά στο παιχνίδι της σκηνοθεσίας και κατάφερε οι παραστάσεις της να συζητιούνται. Πέρυσι με το «Ξεχωριστή Μέρα» του Έττορε Σκόλα και λίγο πριν από αυτό, το έργο «Ο συγγραφέας σου πέθανε», το οποίο και συνέγραψε.
Βρισκόμαστε στο σπίτι των Φίλιπ και Σύλβια Γκέλμπεργκ στο Μπρούκλιν του 1938. Πρόκειται για ένα ζευγάρι Εβραίων που ετοιμάζεται να πάει κινηματογράφο. Η Σύλβια επηρεασμένη από τις εφημερίδες που περιγράφουν τα γεγονότα της Kristallnacht, ενώ κατεβαίνει τις σκάλες γκρεμίζεται και παραλύει από τη μέση και κάτω. Η παράλυση της δεν αποδίδεται σε παθολογικά αίτια και η διάγνωση του γιατρού Χάιμαν φωτογραφίζει ψυχοσωματικά προβλήματα. Μιλά για υστερική παράλυση (από το υστερία-γαλλ. Hysteria- υστέρα=μήτρα, από το ύστερος δηλαδή τελευταίος), που οφείλεται συνήθως σε σεξουαλική δυσλειτουργία.
Αν και δεν είναι ψυχίατρος, αλλά ένας Εβραίος γιατρός σπουδαγμένος στη Γερμανία, αναλαμβάνει να ξετυλίξει το κουβάρι του μυστηρίου που καλύπτει την ασθένεια της και να τη βοηθήσει να σταθεί στα πόδια της κυριολεκτικά και μεταφορικά. Μεταξύ τους υπάρχει μια έλξη « Έχω να νιώσω έτσι για γυναίκα πολλά χρόνια» της λέει ο Χάρρυ, ενώ εκείνη «Μόνο εσένα θέλω», «θα με πας στην προβλήτα σου;» και το δέσιμο τους είναι αναπόφευκτο. Αυτό προκαλεί συγκρούσεις στον ήδη προβληματικό γάμο της Σύλβιας, αλλά και στον δικό του, που σύμφωνα με τα λεγόμενα της συζύγου του Μάργκαρετ φαίνεται να έχει επίσης προβλήματα. Υπάρχουν εδώ δύο αρχέτυπα. Αυτό του άνδρα με τη φήμη του καρδιοκατακτητή και εκείνο του άνδρα που δυσανασχετεί και αισθάνεται απειλή και ανασφάλεια. Φίλιπ : «Δεν είμαι και ο Ροδόλφο Βαλεντίνο». Χάρρυ : «Ίσως ούτε ο Ροδόλφο Βαλεντίνο να ήταν», υπαινισσόμενος το ότι η φήμη του μπορεί και να μην του ταίριαζε απόλυτα. Το πέμπτο πρόσωπο της ιστορίας είναι η Χάριετ η αδερφή της Σύλβιας που στοιχειοθετεί την εικόνα ενός υποταγμένου αδύναμου πλάσματος, φοβικού και λίγο φυγόπονου και αφελούς.
Σε όλους τους χαρακτήρες του έργου γίνεται ψυχογράφημα από τον συγγραφέα. Οι θεατές έρχονται αντιμέτωποι καθ ‘ όλη τη διάρκεια με αλήθειες που «παραλύουν» τον καθένα ξεχωριστά και για ξεχωριστούς λόγους. Οι θεατές βρίσκουν κάτι από τον εαυτό τους, το γάμο τους, τις αρρωστημένες διαπροσωπικές σχέσεις τους, πλεγμένες με συμφέρον και φόβο. Γιατί αλήθεια αν το σκεφτεί κανείς, ο φόβος και το κοινό συμφέρον είναι που ενώνει εμάς τους ανθρώπους.
Παρατηρούμε εξάλλου επιρροές του Μίλλερ από το έργο του Σβέβο και του Πιραντέλλο στο έργο για το ποιος είναι τελικά ο άρρωστος, αυτός που ασθενεί ή εκείνος που αφουγκράζεται το τι συμβαίνει; «Αυτή η γυναίκα είναι σα να έχει συνδεθεί με ένα καλώδιο που διαπερνά όλο τον πλανήτη. Κι αν οι παράλυτοι είμαστε εμείς;» ή «Είμαστε άρρωστοι και δεν μπορούμε να δούμε το κακό που γίνεται;» διερωτάται ο Χάρρυ απευθυνόμενος στην Μάργκαρετ. Ενώ από την άλλη η Σύλβια μιλώντας στον Χάρρυ: «Όποιος είναι διαφορετικός τον κλείνουν σε κάποιο τρελάδικο. Όποιο κτίριο είναι διαφορετικό το γκρεμίζουν». «Ας κλείσουμε λοιπόν στο τρελάδικο όποιον βλέπει τον κόσμο του να γκρεμίζεται». Όλοι με εξαίρεση το γιατρό την θεωρούν τρελή. «Μα να πιστεύει πως θα κυριαρχήσουν λίγοι φανατικοί;», λέει η Μάργκαρετ.
Η παράσταση στο Πόλη καταφέρνει να δονήσει τα συναισθήματα μας κλιμακωτά. Χαρακτηριστικό του Μίλλερ. Πρώτα περιγράφει την ιστορία και στη συνέχεια κορυφώνει την πλοκή. Τι μπορεί να πει κανείς για την ευαίσθητη και ρεαλιστική θεατρική απόδοση του έργου από την Άσπα Καλλιάνη και το λειτουργικό σκηνικό του έμπειρου Μανόλη Παντελιδάκη. Κοστούμια επιλεγμένα με γνώμονα τις ανάγκες του έργου από την Ντένη Βαχλιώτη. Υπέροχο το κοστούμι ιππασίας και οι ταμπά μπότες του κύριου Βούρου-Χάρρυ, καθώς και το μαύρο κοστούμι του κύριου Γεωργάκη-Φίλιπ. Στο σύνολο τους προσεγμένα τα φορέματα, αν και φαντάζει κάπως υπερβολικό το κόκκινο φόρεμα της Σύλβιας- Βλαντή στο τέλος.
Η σκηνοθεσία δημιούργησε μια ατμοσφαιρική παράσταση. Ήχοι σπασμένων γυαλιών, ένα πανί σα θέατρο σκιών φωτίζει τους φόβους των πρωταγωνιστών. Στην αρχή τους φόβους της Σύλβιας, βλέπουμε σκιές εβραίων γονατισμένων στα τέσσερα να καθαρίζουν τους δρόμους και στη συνέχεια τον φόβο του Φίλιπ για το αφεντικό του τον κύριο Κέις. Εξαιρετική η σκηνή με την κούνια και το εύρημα με το ελάφι που παγώνει μπροστά στον κίνδυνο. Το ελάφι αλληγορικά είναι η Σύλβια που παγώνει τα πάντα μέσα της για να μην πονά, ώσπου στο τέλος δεν αισθάνεται ούτε το σώμα της, ενώ η συγκεκριμένη σκηνή χαρίζει μια από τις ωραιότερες ερμηνευτικά στιγμές του έργου στον Γιάννη Βούρο που μεταμορφώνεται σ’ ελάφι για χάρη της Σύλβιας.
Ο Γιάννης Βούρος στον απαιτητικό ρόλο του γιατρού Χάρρυ Χάιμαν μας χαρίζει μια δυνατή ερμηνεία. Στο δεύτερο μέρος όπου κορυφώνεται η πλοκή δίνει ακόμα ένα διαπίστευμα για το εύρος του ταλέντου και της ποιότητας του.
Η Παναγιώτα Βλαντή αναλαμβάνει τον ρόλο της παράλυτης Σύλβιας, έχει στο βλέμμα της μια αδιόρατη θλίψη και μια δύναμη που σε αγγίζει συναισθηματικά. Φαντάζομαι, πως για την ίδια ο συγκεκριμένος ρόλος είναι πρόκληση και όπως η Σύλβια βγαίνει νικήτρια από την ασθένεια της, έτσι και η ίδια η Βλαντή ισορροπώντας σε ένα λεπτό νήμα βγαίνει υποκριτικά άψογη.
Ο Νίκος Γεωργάκης καλείται να παίξει το ρόλο του Φίλιπ. Ο Φίλιπ είναι ένας αδύναμος χαρακτήρας, ανασφαλής που αρνείται να συμβιβαστεί με το γεγονός ότι είναι Εβραίος. Η σχέση του με τη θρησκεία είναι σα σπασμένο γυαλί. Κομπάζει στον Χάρρυ ότι διαφοροποιείται από τους υπόλοιπους Εβραίους, ότι είναι ο μόνος Εβραίος υπάλληλος της Brooklyn Quarantee, αλλά και στη Σύλβια για το γιό τους που είναι ο πρώτος Εβραίος λοχαγός στον Αμερικανικό στρατό. Για τον κύριο Κέις είναι ένας υποταγμένος υπάλληλος και στο υποσυνείδητο της Σύλβιας είναι ο Χίτλερ που διαλύει την ίδια. Διφορούμενη λοιπόν προσωπικότητα ο Φίλιπ. Λεπτές οι γραμμές που χωρίζουν τον ευάλωτο και ανασφαλή από τον σκληρό και βίαιο χαρακτήρα του. Πείθει ο Γεωργάκης, όταν σαν μικρό τρομαγμένο παιδί καθισμένο μπροστά στον Χάρρυ να εξομολογείται το πρόβλημα του και μας βεβαιώνει για την καλή ερμηνεία του στο τέλος της σύγκρουσης μεταξύ των ηρώων.Αν και το πρωταγωνιστικό δίδυμο είναι οι Σύλβια- Χάρρυ, ο Φίλιπ είναι ρόλος κλειδί.
Η Δήμητρα Σιγάλα ως Χάριετ χαρίζει στην ηρωίδα της μια πινελιά πονηρής αθωότητας.Υποδύεται την αδερφή της Σύλβιας και αποτελεί ένα κρίκο από την αλυσίδα που κρατούσε τη Σύλβια δέσμια σε ένα γάμο που δεν της ταίριαζε. Κατευνάζει τις συγκρούσεις, κουκουλώνει τα προβλήματα, εθελοτυφλεί για το συμφέρον της θυσιάζοντας την αδερφή της. Ξαφνιάζεται για την παράλυση «την καημένη την αδερφή μου».
Η Κάτια Γκουλιώνη στο ρόλο της συζύγου του Χάιμαν, Μάργκαρετ χαρίζει τις απαραίτητες κωμικές νότες στην παράσταση, χωρίς όμως να χάνει και τα χαρακτηριστικά της συνειδητοποιημένης συζύγου και ισχυρής προσωπικότητας. Στο τέλος κάνοντας έναν απολογισμό λέει : «Παίζουμε όσο καλύτερα μπορούμε με ότι φύλλο μας δόθηκε».
Οι φωτισμοί του Βασίλη Κλωτσοτήρα και η μουσική επιμέλεια του Κωστή Κόντου στολίζουν την παράσταση και της προσδίδουν ατμοσφαιρικότητα.
Θα κλείσω με μια φράση της Σύλβιας : «Γκρεμίζεται το έδαφος. Χάνω τη γη κάτω από τα πόδια μου. Μας γκρεμίζουν. Γκρεμίζουν έναν ολόκληρο πολιτισμό»
