Από τη Γιώτα Δημητριάδη
Φωτογραφίες: Χριστίνα Δενδρινού
Μερικές φορές, ακόμη και η καλύτερη δημοσιογραφική πένα, αδυνατεί να συντάξει εισαγωγή για κάποια συνέντευξη. Λάθος: όχι μερικές φορές, ελάχιστες φορές. Γιατί ό,τι και να γράψεις για κάποιους τόσο σπουδαίους καλλιτέχνες, είτε θα είναι τετριμμένο, είτε χιλιοειπωμένο, ή φτωχό για να περιγράψει το μέγεθός τους.
Εισαγωγή γι’ αυτή τη γυναίκα, δεν χρειάζεται λοιπόν. Θα αρκεστώ σε μια μόνο φράση: «Μια σπουδαία ηθοποιός, ένας υπέροχα γενναιόδωρος άνθρωπος».
Η κυρία Ληδία Πρωταψάλτη μάς άνοιξε το σπίτι της και την καρδιά της, με αφορμή την παράσταση «Όμορφη πόλη» του Μίκη Θεοδωράκη, σε απόδοση – σκηνοθεσία Γιώργου Βάλαρη, που θα δούμε στις 13 και 14 Σεπτεμβρίου στο Ηρώδειο.
Η πόρτα ανοίγει και μια ευγενική όμορφη γυναίκα, μας υποδέχεται. Σεμνή, απλή, χαρούμενη για τη συνάντησή μας. Είναι έτοιμη να δώσει τον καλύτερό της εαυτό, τόσο για τον φακό της Χριστίνας Δενδρινού, όσο και για την κουβέντα μας.
«Έχουμε γενέθλια την ίδια μέρα!», της λέω με έναν αφελή ενθουσιασμό, για να ξεκινήσουμε την κουβέντα. Το συμμερίζεται ευγενικά. «Αλήθεια; Υδροχόος και εσύ!». «Το Λήδα από που βγαίνει;», τη ρωτάω. Και κάπως έτσι, ξεκινάμε μια συζήτηση για όλη της τη ζωή, πάνω και κάτω από τη σκηνή...
Η μαμά ήταν πολύ έξυπνη γυναίκα. Δεν ήθελε να στεναχωρήσει τις γιαγιάδες, αλλά ήθελε να μου δώσει και ένα ιδιαίτερο όνομα. Έτσι, τις μάζεψε μια μέρα και ξεκίνησαν να γράφουν διάφορα ονόματα σε χαρτάκια. Μέσα σ’ αυτά και τα δύο δικά τους. Στη συνέχεια με έβαλε μωρό πάνω από αυτά να διαλέξω ένα στα χέρια μου. Το ανοίγει και διαβάζει: «Λήδα». Γιορτάζω 27 Μαρτίου, την Παγκόσμια Ημέρα Θεάτρου και της Οσίας Λυδίας! Ο παπάς δεν δέχθηκε να βγάλει αρχαίο όνομα, μη χριστιανικό και με βάπτισε «Λυδία».
Έζησα τα πιο τραγικά χρόνια της Ελλάδας, έζησα τον εμφύλιο. Ήμουν παιδί και θυμάμαι τον πατέρα μου να γυρίζει και να μας λέει ότι στη Μιχαλακοπούλου είχαν κρεμάσει κατά μήκος του δρόμου, καμιά εικοσιπενταριά...
Η μητέρα μου ήταν μουσικός είχε πάρα πολύ ωραία φωνή, ήταν κοντράτο. Γνωρίζω τον Μίκη Θεοδωράκη, από παιδί, από το 1949, όταν τελείωσε ο εμφύλιος και άρχισε η χώρα να μαζεύει τις πληγές της.
Ένας μεγάλος μαέστρος κλασικής μουσικής, ο Φιλοκτήτης Οικονομίδης, ήταν δάσκαλος του Μίκη και ο πρώτος που έπαιξε την 9η συμφωνία του Μπετόβεν στην Ελλάδα. Η 9η Συμφωνία, όπως θα ξέρεις, έχει και χωρικά έργα. Παίχτηκε λοιπόν με την κρατική ορχήστρα Αθηνών και την χορωδία Αθηνών. Μέσα σ’ αυτή τη χορωδία ήταν η μαμά μου και η αδερφή μου, που στη συνέχεια έγινε τραγουδίστρια της όπερας και έκανε μεγάλη καριέρα στο εξωτερικό. Εκεί, ήταν και ο Μίκης! Τον θυμάμαι με τα φανταρίστικά του και τόσο ψηλό, που μου φαινόταν σαν μια μυθική φιγούρα.
Η μαμά μου μ’ έπαιρνε πάντα μαζί της στις πρόβες. Έζησα μέσα στη μουσική και μεγάλωσα μέσα στην μουσική.
Εκείνη την περίοδο γίνονταν φοβερά πράγματα, οι κουμμουνιστές ήταν υπό διωγμό. Μια φορά είχε μάθημα με τον Οικονομίδη ο Μίκης. Εκείνη την ημέρα γίνονταν διαδηλώσεις, και του λέει ο Οικονομίδης : «Είσαι και εσύ ένας από αυτούς;». Όταν ο Μίκης απάντησε θετικά, του είπε: «Άνοιξε την πόρτα και βγες έξω!». Τον πέταξε έξω! Τον μαθητή του και σκέψου ότι ήταν και αγαπημένος του μαθητής. Τέτοια πράγματα γίνονταν εκείνα τα χρόνια και αυτά είναι τα πιο ήπια, να μην πούμε για τις εξορίες και τα βασανιστήρια.
Αυτό που ζούμε τώρα, με τον Κορωνοϊό είναι αυτό που είχε γράψει ο Καμύ στην «Πανούκλα» , πριν τόσες δεκαετίες. Οι μεγάλοι καλλιτέχνες μαζί με την ευαισθησία που έχουν, διατηρούν και μια μοναδική διαίσθηση για το μέλλον. Η ανθρωπότητα πάσχει αυτή τη στιγμή. Πάσχει από τη βία. Δεν νοείται πόσο εύκολα βγάζει ο άλλος το περίστροφο και σε σκοτώνει.
Στην Αμερική είδες τι γίνεται; Τον άλλον τον σκότωσε με την μπότα του. Συμβαίνουν τρομερά πράγματα στον κόσμο.
Εσείς οι νέοι που θα πάρετε τα πράγματα στα χέρια σας σε λίγα χρόνια, πρέπει να παλέψετε σαν τα θηρία, όπως πάλεψε ο Μίκης. Γιατί πέρα από το μεγάλο του ταλέντο και τα όσα έχει καταθέσει στη μουσική, αυτό που τον ξεχωρίζει είναι η μεγάλη του φιλοπατρία. Ο Μίκης αγαπάει την πατρίδα του. Αγαπάει τους Έλληνες, αγαπάει τη ζωή. Ο Μίκης πάλεψε σαν το θηρίο. Τον θάψανε μέσα στο χώμα, άφησαν μόνο το πρόσωπό του έξω και ερχόντουσταν μέσα στη νύχτα οι αρουραίοι και του έτρωγαν το πρόσωπο.
45 χρόνια ήμουν στο Θέατρο Στοά. Δεν έφευγα. Με ζητούσαν σκηνοθέτες αλλά δεν έφευγα. Είχε γίνει το σπίτι μου, η εστία μου. Πέθαναν οι γονείς μου και βγήκα και έπαιξα. Όταν πέθανε η μαμά, παίζαμε στο Δημοτικό Θέατρο Πειραιά με τον Μάνο Κατράκη, τον «Βασιλιά Ληρ» . Εκεί πάνω είναι η φωτογραφία (δείχνει προς το τοίχο με τις φωτογραφίες).
Το μαθαίνει ο ψηλός, έτσι έλεγα τον Κατράκη, με παίρνει τηλέφωνο και μου λέει : «Θα παίξεις το βράδυ;». Έκανα μια παύση και του είπα: «Θα παίξω...Γιατί θα το ήθελε η μαμά...» (βουρκώνει). Μου λέει ο Κατράκης: «Και εγώ τους έθαψα όλους και έπαιζα». Στο θέατρο δεν μπορείς να κάνεις ποτέ πίσω! Πρέπει να βγεις να παίξεις. Σκέψου ότι έχει πεθάνει ηθοποιός στη σκηνή για να μην σταματήσει η παράσταση!
Σήμερα, δεν υπάρχει αυτό το πράγμα. Αυτό το χαζοκούτι έχει καταστρέψει την υποκριτική και οι νέοι πέφτουν σ’ αυτή την παγίδα! Όχι όλοι! Βέβαια, υπάρχουν και σοβαρά παιδιά.
Ποιους νέους ξεχωρίζω; Δύσκολη ερώτηση. Υπάρχουν εξαιρετικοί νέοι ηθοποιοί.
Ο Κωνσταντίνος Ασπιώτης είναι πολύ καλός ηθοποιός. Η Λένα Παπαληγούρα, που όταν την είδα, της είπα: «Πρέπει να παίξεις τη Λαίδη Μάκμπεθ». Έχει κάτι μοναδικά ψυχρό το βλέμμα της. Είναι δυνατή ηθοποιός. Πολλές άλλες, δεν θέλω να αδικήσω κάποια παιδιά που δεν τα θυμάμαι τώρα.
Η αδερφή μου, έκανε μεγάλη καριέρα στο εξωτερικό. Εγώ, όχι, δεν σκέφτηκα ποτέ να φύγω από την Ελλάδα. Δεν μπορείς να παίξεις σ’ άλλη γλώσσα, αν δεν την μιλάς σαν την μητρική σου. Θυμάμαι που μου έλεγε η μαμά, όταν σπούδαζε η Έλσα στην Ακαδημία της Βιέννης τραγούδι: «Πήγαινε και εσύ! Θα πιεστώ οικονομικά αλλά θα τα καταφέρουμε». Δεν ήθελα να φύγω από την πατρίδα μου.
Στην αδερφή μου χρωστάω και την ανακάλυψη του Θεάτρου Τέχνης. Είχε δει την Αγριόπαπια στο Υπόγειο και όταν γύρισε σπίτι, μου είπε ότι έπρεπε να πάω, και πως δεν θα είχα ξαναδεί κάτι τέτοιο. Οι ηθοποιοί ήταν δύο βήματα από τους θεατές.
Ήμουν 16 ετών, πήγα και έπαθα την πλάκα μου! Είπα: «Ή εδώ ή πουθενά!» . Όταν πήγα να δώσω εξετάσεις, κρεμόταν η ζωή μου! Δεν ήθελα να πάω σε καμία άλλη σχολή. Μόνο στο Τέχνης.
Ο Κουν ήταν μαγεία! Θυμάμαι στο πρώτο έτος της σχολής, στις εξετάσεις, με συνάντησε στο διάδρομο με σήκωσε ψηλά, μου είπε: «Μπράβοοοο Λήδα!» και με φίλησε. Έγραψα στο ημερολόγιό μου: «Ο ΚΟΥΝ ΜΕ ΦΙΛΗΣΕ» με μεγάλα γράμματα. Ξέρεις τι σημαίνει αυτό για ένα παιδί 17 χρονών;
Σε ηλικία 19 χρονών, ήμουν επαγγελματίας ηθοποιός με άδεια. Ο Κουν μας έβγαλε στο επάγγελμα με ένα χρόνο σπουδών. Εμένα, τη Μάγια Λυμπεροπούλου και τον Γιάννη Φέρτη. Τότε υπήρχε ακόμα η άδεια εξασκήσεως επαγγέλματος. Εμείς βγήκαμε ως εξαιρετικά ταλέντα τον Φεβρουάριο του 1959.
Πράγματι, έπαιξα μεγάλη στην Επίδαυρο το 2008 με το Κρατικό Θέατρο Βορείου Ελλάδας και τις «Τρωάδες» που σκηνοθέτησε η Νικαίτη Κοντούρη, και μετά στον «Ιππόλυτο» σε σκηνοθεσία Λυδίας Κονιόρδου. Πρώτη φορά, είχα παίξει την Εκάβη σε κλειστό χώρο στο Θεάτρο Στοά, στις «Τρωάδες», σε μετάφραση του Κώστα Γεωργουσόπουλου. Ένα αριστούργημα ο λόγος του, τι να λέμε τώρα γι’ αυτόν τον άνθρωπο. Μετά πάλι στη Στοά μας, ανεβάσαμε την «Ιφιγένεια εν Αυλίδι».
Μην ρωτάς εμένα γιατί έπαιξα τόσο λίγο στην Επίδαυρο. Ρώτα τους σκηνοθέτες και τους μεγάλους οργανισμούς. Μόνο άνθρωποι που με πίστεψαν πολύ, όπως η Νικαίτη, μού έκαναν πρόταση.
Δεν είχα ποτέ δημόσιες σχέσεις. Εγώ ήμουν της λογικής ότι παίζω στη Στοά και όποιος θέλει μπορεί να με δει εκεί. Θυμάμαι μια φορά, κάναμε ένα θέατρο στο ραδιόφωνο με μια ηθοποιό του Εθνικού Θεάτρου, την Κική Ρέπα. Εξαιρετική ηθοποιός, γίναμε και φίλες. Τότε, λοιπόν, εμείς με τον Θανάση (Παπαγεωργίου), παίζαμε το έργο του Διαλεγμένου, «Χάσαμε τη θεία, Στοπ». Μου είπε, λοιπόν, η Κική: «Τι κάθεσαι; Έλα σε επαφή με τον Μινωτή! Κάλεσε τον να σε δει!». Της λέω: «Εγώ, θα πάρω τον Μινωτή να του πω να έρθει; Εκείνος δεν μαθαίνει ότι υπάρχουν νέα παιδιά; Εγώ πώς να τον καλέσω;». Δεν θα το έκανα ποτέ.
Τώρα στην καλλιτεχνική διεύθυνση του Εθνικού Θεάτρου, είναι ο «Δημητράκης»...Τον είχα τηλεοπτικό γιο στο «Μικροί Μεγάλοι» (1986, ΕΡΤ). Όχι, δεν μου έχει κάνει καμία πρόταση. Θυμάμαι, που είχε έρθει και με είχε δει στις «Τρωάδες» και μου λέει με αυστηρό ύφος: «Εσύ, ήσουν καλή!», κάνει στροφή και φεύγει (γέλια!). Μετά κάνει μερικά βήματα και ξαναγυρίζει : «Εσύ, ήσουν καλή!». Μπορεί να ήταν στρεσαρισμένος γιατί είπε μόνο αυτό. Πάντως πήρα την έγκρισή του.
Ναι, έχεις δίκιο, έχω πάθος για όλα όσα σου λέω. Ο Κουν στη σχολή μάς έλεγε δύο λέξεις: «Πάθος» και «Διαβάστε!». Ποιος τα λέει τώρα αυτά στα παιδιά; Όλοι οι μεγάλοι είχαν πάθος.
Στο Στοά με τον Θανάση ζήσαμε τεράστιες επιτυχίες. Θυμάμαι, όταν κάναμε το «Χάσαμε τη θεία, Στοπ», ο Διαλεγμένος είχε πάρει μπογιά και είχε γράψει σ’ όλους τους τοίχους της Αθήνας αυτή τη φράση. Τότε, ήταν και η μεταπολίτευση, ο κόσμος έψαχνε να βρει τι σημαίνει... Θυμάμαι, ένα Σάββατο, τη δεύτερη εβδομάδα των παραστάσεων, τον Θανάση να χτυπάει το 3ο κουδούνι. Ήθελε πάντα να ξεκινάμε στην ώρα μας, και του είπαν τα παιδιά, «Τι βαράς το κουδούνι;». Λέει ο Θανάσης, «Παιδιά, είναι 9μιση η ώρα!», και του λένε, «Για κοίτα από το παράθυρο...» . Η ουρά είχε περάσει τον δρόμο και είχε φτάσει στο επόμενο στενό! Μου λέει τότε ο Θανάσης: «Να μην φέρω τη φωτογραφική μηχανή; Δεν ξέρω αν θα τους ξαναδούμε!».
Ο Θανάσης ήταν και ο μόνος που πίστεψε σ’ αυτό το έργο.Ο Διαλεγμένος το είχε γυρίσει παντού το έργο αλλά το είχαν πετάξει σ’ ένα συρτάρι. Μόνο εκείνος έλεγε ότι αυτό γίνεται σπουδαία παράσταση.
Λεφτά δεν βγάλαμε ποτέ από τη Στοά. Κάναμε άλλες δουλειές για να συντηρούμε το θέατρο. Θυμάμαι, όταν ανεβάσαμε το «Έπος του βασιλιά Υμπύ» του Πέτρου Μάρκαρη, παίξαμε με 3 θεατές! Ήταν πολύ σκληρό. Ήμασταν 14 ηθοποιοί θίασος.
Όταν λοιπόν, δεν είχαμε κόσμο, πήγαινε κάποιος από εμάς και τους έλεγε ότι δεν θα γίνει η παράσταση. Εκείνη την ημέρα ήταν δύο κοπέλες και ένα αγόρι. Όταν τους το είπαμε, απάντησαν «Αχ ,τι καλά!Θα παίξετε μόνο για εμάς!» (γέλια!).
Αυτή ήταν μια από τις ωραιότερες παραστάσεις που έχω δώσει ποτέ! Είχε γίνει το σώσε από τα γέλια!
Όταν το «Τρίτο Στεφάνι» μεταφέρθηκε στην μικρή οθόνη, με κάλεσε ο ίδιος ο Γιάννης Δαλιανίδης. Ξέρεις πόσες και σπουδαίες ήθελαν να παίξουν την Εκάβη; Ο Δαλιανίδης όμως ήθελε εμένα. Σκέψου, μέχρι και το όνομα της Ειρήνης Παπά είχε πέσει στο τραπέζι.
Με πίστευε πάρα πολύ ο Δαλιανίδης και με βοήθησε και πολύ. Θυμάμαι, σ’ ένα γύρισμα, όταν είχα ξεχάσει τα λόγια, είχε κατέβει στο πλατό με είχε αγκαλιάσει και μου είχε πει: «Θέλεις χρυσό μου, να πάμε μια βόλτα; Να τα πούμε λίγο, να ηρεμήσεις;», και μου έδωσε δυο φιλιά. Ήταν σαν να μ’ ευχαριστούσε...(βουρκώνει). Φυσικά, δεν σταμάτησα!
Ένα περιστατικό που θα θυμάμαι από αυτά τα γυρίσματα, ήταν όταν η Εκάβη έμπαινε σε μια σκηνή μέσα στο δωμάτιο και βρίσκει τον γιο της στο κρεβάτι με την κοπέλα. Τον γιο μου, εκείνο το ρεμάλι, τον έπαιζε ο Κωνσταντίνος Μαρκουλάκης. Στη σκηνή εκείνη έπρεπε να σηκωθεί από το κρεβάτι έξαλλος και να με πετάξει έξω από το δωμάτιο. Είχαμε κάνει τη σκηνή 2-3 φορές πρόβα πριν τη γυρίσουμε. Δίπλα στην πόρτα, υπήρχε μια ανθοστήλη. Ξεκινάει το γύρισμα, μπαίνω εγώ μέσα, σηκώνεται έξαλλος ο Μαρκουλάκης και με πετάει τόσο δυνατά που παίρνω παραμάζωμα την ανθοστήλη και πέφτω με τα γόνατα κάτω. Εγώ έχω μια ευαισθησία με τα γόνατα και όποτε πέφτω, τα σπάω. Το έδαφος κάτω ήταν σκληρό σαν πέτρα, δεν ήταν δωμάτιο, ήταν στούντιο. Μόνο τότε, σταμάτησε το γύρισμα... Ο Μαρκουλάκης είχε πάθει σοκ το παιδί, μου ζητούσε συγγνώμη, λες και έφταιγε.
Η σκηνή αυτή προβλήθηκε, όπως την γυρίσαμε με το πραγματικό ατύχημα. Ήταν τόσο δυνατή, που ο Δαλιανίδης δεν ήθελε να το ξαναπάμε.
Από την τηλεόραση βγάλαμε λεφτά. Από εκεί αγόρασα και αυτό το σπίτι.
Έχω έναν γιο με τον Θανάση Παπαγεωργίου. Είναι θεατρόφιλος αλλά όταν ήταν δεκάξι χρονών, μου είπε: «Εγώ δεν θέλω να εκθέτω τον εαυτό μου!». Δεν με ενδιέφερε αν θα γινόταν ή όχι καλλιτέχνης, ήθελα να διαλέξει αυτό που επιθυμούσε και να γίνει ευτυχισμένος. Το όνειρό του ήταν να γίνει γιατρός . Είχε όμως μια μεγάλη ατυχία, στην εφηβεία του διαγνώστηκε με διαβήτη τύπου 1. Ινσουλονοεξαρτώμενος για μια ζωή. Τώρα το πουλάκι μου είναι 54 χρονών και κάνει τρεις ενέσεις την ημέρα.
Αυτή είναι η πιο πικρή ιστορία της ζωή μου....Ο πόνος για το παιδί μου. Δεν θα το ξεπεράσω ποτέ. Πέρασε μια μεγάλη περίοδο στη ζωή του που δεν τον ενδιέφερε τίποτα. Είχε απογοητευτεί. Τον καμαρώνω όμως γιατί έχει διαβάσει τόσα πολλά πάνω στην Ιατρική, που όταν καμία φορά, τύχει να πάει σε νοσοκομείο και μιλάει με τους γιατρούς, του λένε: «Είστε γιατρός;». Είναι πολύ ευαίσθητος, γι’ αυτό το έπαθε αυτό.
Τον σκέφτομαι συχνά τον θάνατο... Ξέρεις ποιο είναι το πιο σκληρό στον θάνατο; Ότι θα περάσεις στην ανυπαρξία... Όταν είδα τους γονείς μου πεθαμένους, ήταν πέτρα! ΤΕΛΟΣ! Μην πιστεύετε τίποτα...Η αδερφή μου έλεγε: «Όχι, η ψυχή τους...» Το μόνο που είπα στο παιδί μου είναι: «Όταν θα έχω πεθάνει και θα κάθεσαι στο μπαλκόνι, μόνος σου ή με φίλους και περάσει μια πεταλουδίτσα και σου κάνει κόλπα...Θα είναι η ψυχή μου, η ψυχούλα μου! Δεν θα σ’ αφήσω ποτέ!»
Οταν τον γεννούσα και ήταν οι οδύνες του τοκετού και έσπρωχνα, έλεγα: «Εγώ, εσύ και ο Θεός!» (κλαίει), και σκέψου ότι δεν είμαι θρήσκα. Εκείνη την στιγμή όμως ένιωσα ότι είμαι στα χέρια μιας άλλης δύναμης... Ένα πλασματάκι βγήκε από μέσα μου, τόσο ευαίσθητο. Ο γιος μου είναι η πιο μεγάλη αγάπη της ζωής μου. Ήταν σπουδαίο που τόλμησα και τον έκανα.
Η «Όμορφη πόλη» του Μίκη Θεοδωράκη σε απόδοση-σκηνοθεσία Γιώργου Βάλαρη, μετά την τεράστια επιτυχία που σημείωσε στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών και Θεσσαλονίκης, επιστρέφει για δύο παραστάσεις στο Ηρώδειο, την Κυριακή 13 και την Δευτέρα 14 Σεπτεμβρίου.
Τα τραγούδια ερμηνεύουν ο Δημήτρης Μπάσης, ο Μίλτος Πασχαλίδης, η Φωτεινή Βελεσιώτου και η Σαλίνα Γαβαλά. Πρωταγωνιστούν οι: Κώστας Καζάκος, Γιώργος Κιμούλης, Πέγκυ Σταθακοπούλου, Κωνσταντίνος Καζάκος, Ελισάβετ Μουτάφη, Γιώργος Βάλαρης, Αιμίλιος Ράφτης, Άκης Σιδέρης και η Λήδα Πρωτοψάλτη.
Χορευτές (αλφαβητικά): Ιωάννα Θεοδώρου, Αλέξανδρος Κεϊβανάι, Ηλίας Μπαγεώργος, Φαίδρα Νταϊόγλου, Αλέξανδρος Σταυρόπουλος, Στεφανία Σωτηροπούλου.
