Στο Δημοτικό Θέατρο Πειραιά επικρατεί αναβρασμός. Σκηνικά πάνε και έρχονται στους όμορφους διαδρόμους του επιβλητικού κτιρίου. Ο Γιάννης Στάνκογλου, υπό τις σκηνοθετικές οδηγίες της Αλίκης Δανέζη Κνούτσεν, ετοιμάζεται για τον «Καλιγούλα». Δείχνει πανέτοιμος και μου μιλά με ζέση για το μεταιχμιακό κείμενο, μέσα στο οποίο κυοφορούνται ανατροπές και αναθεωρήσεις της δραματικής γραφής, που έγιναν αισθητές λίγα χρόνια αργότερα και όχι μόνο στα έργα του ίδιου του Καμύ.
«Στόχος μου είναι να συμπαθήσουν οι θεατές αυτό τον άνθρωπο εξαρχής και να ταυτιστούν σε κάποια σημεία μαζί του, ώστε να τον κατανοήσουν. Έτσι, όταν θα αρχίσει να φέρεται παρανοϊκά, θα πουν ότι έχει δίκιο σε αυτό που υποστηρίζει», μου εξηγεί καθισμένος στα βελούδινα καθίσματα του θεάτρου. Μου μιλά για τον Ρωμαίο αυτοκράτορα σαν να είναι ένας φίλος που έπιναν μαζί ρακιές χθες βράδυ.
«Είναι η πρώτη φορά που δεν ξέρω πού βρίσκομαι. Δεν το έχω ξαναπάθει ποτέ αυτό. Μπορεί να είναι και πολύ καλό…» μου εξομολογείται κάποια στιγμή.
Για πες μου λοιπόν τι εννοείς λέγοντας «δεν ξέρω πού βρίσκομαι»;
Ξέρω τι κάνω, υπάρχει πάρα πολλή δουλειά από κάτω. Μερικές φορές όμως δεν ξέρω πού βρίσκομαι με αυτόν το χαρακτήρα.
Μήπως αυτό συμβαίνει επειδή είναι πολύ δύσκολο να αποδοθούν θεατρικά κείμενα με τέτοιο αξιακό, εννοιολογικό και φιλοσοφικό υπόβαθρο;
Σίγουρα. Όταν τα κείμενα δεν έχουν δράση, πολλές φορές είναι δύσκολο να γίνουν αποδεκτά. Όμως ο Καμύ έχει γράψει ένα έντονο κείμενο, με δράση. Όλες οι σκηνές, μία μία, είναι διαμαντάκια. Ωστόσο παίζει ρόλο και το να συζητάς για τόσο βαθιά θέματα και να προσπαθείς να βρεις την αλήθεια τους, κάτι εξαιρετικά πολύπλοκο. Πόσο μάλλον όταν επιθυμείς να έχεις στο πλευρό σου και τους θεατές, να σε ακούσουν και να κατανοήσουν το κείμενο. Ένα βιβλίο, αν δεν το κατανοήσεις, μπορείς να το διαβάσεις και δύο και τρεις φορές, στο θέατρο όμως δεν έχεις αυτή τη δυνατότητα. Πρέπει με τη μία φορά που θα προβάλεις το λόγο του συγγραφέα οι θεατές να τον ακούσουν.
Πόσο έτοιμο είναι το κοινό να ακούσει;
Νομίζω πως τα τελευταία χρόνια το κοινό είναι αρκετά εκπαιδευμένο. Οι θεατές καταλαβαίνουν πότε μια παράσταση είναι καλή και την αποδέχονται, όσο δύσκολη και αν είναι. Αυτό οφείλεται και στον Γιώργο Λούκο, που τόσα χρόνια φιλοξένησε στο Φεστιβάλ Αθηνών παραστάσεις από το εξωτερικό και νέα πράγματα.
Ο Καλιγούλας είναι ήρωας δαιμονοποιημένος. Πώς τον προσεγγίζεις; Έχεις κατά νου το «ουδείς εκών κακός» του Σωκράτη για να τον δικαιολογήσεις;
Πράγματι ιστορικά έχει καταγραφεί ως ένας αυτοκράτορας που διέπραττε άσχημες πράξεις. Στο συγκεκριμένο έργο ο Καμύ παίρνει ένα χαρακτήρα, που έχει τη φήμη του κακού, και τον τοποθετεί στην εξουσία για να μιλήσει για υπαρξιακά ζητήματα, οντολογικές έννοιες, για θέματα που όλους λίγο πολύ μας απασχολούν. Αναζητώ λοιπόν σημεία ταύτισης με αυτόν το «δαιμονοποιημένο» χαρακτήρα που ο Καμύ τον παρουσιάζει έτσι – με αυτό που του συνέβη είναι λογικό να αντιδρά έτσι, αυτός είναι λογικός, οι πράξεις του είναι τρελές.
Μέσα από τη διαδρομή μου, μέσα από αυτόν το ρόλο, ανακάλυψα ότι ταυτίζομαι σε πάρα πολλά πράγματα. Όταν, για παράδειγμα, λέει: «Αν το Δημόσιο Ταμείο έχει σημασία, η ανθρώπινη ζωή δεν έχει».
Προσπαθώ να εντοπίσω τις ευαίσθητες χορδές αυτού του χαρακτήρα και όχι το στοιχείο της παράνοιας που βγάζει μέσα στο κείμενο ο Καμύ για τον Καλιγούλα. Στόχος μου είναι να συμπαθήσουν οι θεατές αυτό τον άνθρωπο εξαρχής και να ταυτιστούν σε κάποια σημεία μαζί του, ώστε να τον κατανοήσουν. Έτσι, όταν θα αρχίσει να φέρεται παρανοϊκά, θα πουν ότι έχει δίκιο σε αυτό που υποστηρίζει.
Πέρα από το σημείο με το Δημόσιο Ταμείο σε ποιο άλλο σημείο ταυτίζεσαι με τον Καλιγούλα;
Σε πάρα πολλά σημεία. Μιλά για το φόβο. Βάζει όλους τους πατρικίους να γελάσουν και εκείνοι σηκώνονται, του κάνουν το χατίρι και γελούν. Τότε λέει: «Κοίταξέ τους, το φόβο, αυτό το αγνό συναίσθημα, ανόθευτο, σπάνιο, που η ειλικρίνειά του πηγάζει από τα σπλάχνα». Αναφέρεται στο πώς μπορεί κανείς να χρησιμοποιήσει το φόβο. Επίσης λέει ότι πλέον κατάλαβε τη χρησιμότητα της εξουσίας: «Η εξουσία δίνει χρησιμότητα στο αδύνατο». Θα μπορούσε η εξουσία να είναι πιο λογική και να βοηθήσει ώστε να γίνουν καλύτερα τα πράγματα, αλλά δεν ισχύει κάτι τέτοιο.
Εσύ έχεις φτάσει τα πράγματα στα άκρα, όπως ο Καλιγούλας, για να προκαλέσεις αντιδράσεις;
Θα σου μιλήσω με μια ατάκα του Καλιγούλα, την οποία ασπάζομαι απόλυτα: «Η ελευθερία κερδίζεται πάντα εις βάρος κάποιου άλλου». Το έχω κάνει, έφτασα στα άκρα, εις βάρος του ίδιου μου του εαυτού. Έχω κάνει ελεύθερη πτώση από τα 14.000 πόδια και νίκησα τη βαρύτητα για ένα λεπτό. Δεν πέθανα, έζησα. Ένιωσα ελεύθερος ένα λεπτό. Εις βάρος της βαρύτητας ένιωσα ελεύθερος. Γενικά νομίζω πως το να κινείσαι λίγο στα άκρα ή να κάνεις πράγματα τα οποία σε μετατοπίζουν είναι σημαντικό, το έχεις ανάγκη.
Θυμάμαι ένα χαρακτηριστικό post σου στο facebook: «Κοιτάξτε τον εαυτό σας σε αυτή την άθλια χώρα, στην οποία άλλοι ζουν με το ροκ και άλλοι με τα γαρίφαλα… Αλλά μην ξεχνάτε, όταν γίνεστε επικριτικοί, πρώτα να κρίνετε τον ίδιο σας τον εαυτό». Νομίζω ήταν προφητικό και για την παράσταση. Είναι τελικά στη φύση μας η αβίαστη κριτική;
Νομίζω πως είμαστε τέτοια φυλή. Ενώ έχουμε πολλά χαρίσματα ως λαός, έχουμε και αυτό το ελάττωμα, κρίνουμε πολύ εύκολα τους άλλους, αβίαστα, και με έναν τρόπο πολύ επιφανειακό. Λυπόμαστε πολύ εύκολα με τη δυστυχία του άλλου, όμως δεν χαιρόμαστε με τη χαρά του. Ζούμε σε μια εποχή πολύ δύσκολη. Πιστεύω πως έχουν χαθεί κάποιες αξίες και πρέπει να ξαναδιαβάσουμε ορισμένα πράγματα εξαρχής. Είναι σημαντικό να γνωρίσουμε καλύτερα τους εαυτούς μας και να απαιτήσουμε καλύτερη παιδεία, αν όχι για μας, τουλάχιστον για τα παιδιά μας. Τώρα βγήκε ο Ντόναλντ Τραμπ στην Αμερική! Τα περιμένεις όλα από αυτόν!
Και έχει αρχίσει να τα εφαρμόζει…
Βέβαια! Έχει αρχίσει να τα εφαρμόζει! Και εσύ είσαι σε μια μικρή χώρα, όπως η Ελλάδα, που εδώ και δέκα χρόνια βιώνει την κρίση. Ενώ η Ελλάδα ήταν ένα έθνος που επαναστατούσε, πλέον δέχεται όλο αυτό το πράγμα έτσι απλά, κάτι που είναι πολύ σκληρό. Δεν νομίζω πως αυτό που συμβαίνει εδώ, να κόβονται οι μισθοί και οι συντάξεις, να απολύουν κόσμο, αν είχε συμβεί σε οποιαδήποτε άλλη χώρα θα είχε περάσει έτσι. Εδώ καμία αντίδραση. Στην αρχή μόνο πήγε κάτι να γίνει. Τώρα υπάρχει μια σιγή.
Γιατί πιστεύεις πως δεν αντιδράμε;
Δεν ξέρω, νομίζω πως έχουμε δεχτεί πράγματα χωρίς να τα σκεφτόμαστε. Δεν πιστεύουμε πως τα πράγματα μπορεί και να αλλάξουν.
Δεν πιστεύει κανένας πως τα πράγματα θα αλλάξουν δηλαδή;
Αυτή την αίσθηση έχω. Γιατί, αν το πιστεύαμε, θα ήμασταν όλοι στους δρόμους – και δεν αναφέρομαι μόνο στην πολιτική. Να βγούμε στους δρόμους για να διώξουμε τον τάδε πολιτικό, για να απαιτήσουμε μια καλύτερη ζωή. Λοιπόν αυτά λέει και ο Καλιγούλας. Άσχετα από το τι κάνει και από το αν φτάνει κάποια στιγμή στην παράνοια. Οδηγείται στην παράνοια γιατί συνειδητοποιεί ότι ο άνθρωπος δεν αλλάζει εύκολα και δεν κατανοεί τις αληθινές αξίες.
Ας πάμε σε κάτι πιο αισιόδοξο, σε έναν τομέα που τα πράγματα δείχνουν να αλλάζουν, στο ελληνικό σινεμά. Απέσπασες το Βραβείο Α΄ Ανδρικού Ρόλου στο Φεστιβάλ Φλωρεντίας για το «Invisible» του Δημήτρη Αθανίτη.
Δεν το έχω πάρει ακόμη, το έχει ο Αθανίτης! Καλά που μου το θύμησες να του τηλεφωνήσω (γέλια). Αυτός πάει στις προβολές με την ταινία και τρέχει από εδώ και από εκεί. Είναι ωραία ταινία, παίζεται στο Παλάς τώρα, είναι μια σύγχρονη δουλειά, low budget, με ένα ωραίο σενάριο. Προσωπικά τη χάρηκα πάρα πολύ!
Υπάρχουν και δύο ελληνικές συμμετοχές στα Όσκαρ. Κάνεις όνειρα και εσύ για το κόκκινο χαλί; Δεδομένου ότι έχεις ήδη ταινία στο Μπόλιγουντ και ερμηνείες στα αγγλικά;
Μου άρεσε πολύ και το ντοκιμαντέρ και ο «Αστακός», νομίζω πως είναι η καλύτερη ταινία του Λάνθιμου και χαίρομαι πολύ γι’ αυτές τις συμμετοχές. Την ταινία του Μπόλιγουντ δεν την έχω δει ακόμη. Ήρθαν εδώ, μου έκαναν πρόταση και δέχτηκα! Δεν χορεύω όμως, μη φανταστείς! Έναν κακό παίζω. Μου αρέσει πολύ το σινεμά, μου αρέσει όλη η διαδικασία. Αγαπώ πολύ τους ανθρώπους που κάνουν σινεμά, είναι όλοι πωρωμένοι, το γουστάρουν πάρα πολύ! Θέλουν όλοι το καλύτερο. Γίνεσαι ομάδα και περνάς δύο τρεις μήνες πολύ έντονα.
Είναι πολύ σημαντικό για το ελληνικό σινεμά και το γεγονός ότι πλέον πολλοί νέοι έχουν σπουδάσει στο εξωτερικό κινηματογράφο. Επιπλέον έχουν βελτιωθεί πολύ και τα σενάρια. Θυμάμαι πριν πεντέξι χρόνια διάβαζα κάτι σενάρια που δεν είχαν καμία σχέση με αυτά που παίρνω τώρα στα χέρια μου.
Το καλοκαίρι θα επανέλθεις με τους «Επτά επί Θήβας». Πέρυσι είχες την πρώτη σου εμπειρία με αυτή την παράσταση στην Επίδαυρο. Πώς τη βίωσες;
Χαίρομαι πολύ που θα επαναλάβουμε την παράσταση και που την αγάπησε ο κόσμος. Για μένα η Επίδαυρος ήταν μια τρομερή εμπειρία και ανυπομονώ να ξαναπαίξουμε εκεί. Αυτό που θυμάμαι πιο έντονα είναι η πανσέληνος, την πρώτη μέρα των προβών. Επίσης, όταν άνοιξα το στόμα μου να πω τα λόγια του Αισχύλου, ακουγόταν η φωνή μου από παντού, σαν Dolby Surround. Ξεχνούσα τα λόγια μου με όλο αυτό που συνέβαινε! Δεν το πίστευα και ξεχνούσα τα παρακάτω λόγια. Το απόλαυσα πάρα πολύ, γιατί είναι και ένας χώρος για την ψυχή, σαν καθαρτήριο.
Συνέντευξη Γιώτα Δημητριάδη
Ο «Καλιγούλας» του Αλμπέρ Καμύ, σε σκηνοθεσία Αλίκης Δανέζη Κνούτσεν, κάνει πρεμιέρα στο Δημοτικό Θέατρο Πειραιά την Παρασκευή 3 Φεβρουαρίου. Παίζουν οι Γιάννης Στάνκογλου, Θεοδώρα Τζήμου, Ιερώνυμος Καλετσάνος, Μιχάλης Afolayan, Δημήτρης Κίτσος/Κώστας Νικούλι, Αριστοτέλης Αποσκίτης, Χάρης Εμμανουήλ, Δημήτρης Λιόλιος, Γιώργος Νάκος, Στράτος Σωπύλης, Κώστας Λάσκος.
φωτογραφίες παράστασης "Καλλιγούλα" Bill Georgoussis